Қоршаған ортаның жай-күйі және табиғи ресурстарды пайдалану туралы Ұлттық баяндама

Шығыс Қазақстан облысы

Шығыс Қазақстан облысының атмосфералық ауасының ластануы кәсіпорындардың кен өндіру өнеркәсібінің, жылу энергетикасының, энергетика, машина жасау зауытының, құрылыс индустриясы және басқа да салалармен байланысты түсті металлургияның шығарындылары себепші болады. ШҚО статистика департаментінің мәліметі бойынша, 2016 жылға қарай Шығыс Қазақстан облысында ауаның ластану көздерінің саны 19 725 жетті, олардың ішінен: ұйымдастырылғаны – 10 576, тазарту құрылыстарымен – 1 840  жабдықталған.

2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда шығарындылардың көлемінің біршама ұлғаюы байқалады (2015 жылы 127,1 мың тонна, 2016 жылы 128,7 мың тонна).

Атмосфералық ауаның ластануына байланысты 2016 жылы төтенше жағдайлар болмады. Сонымен қатар, Шығыс Қазақстан облысының атмосфералық ауаға ластауыш заттар эмиссиясының көлемі мен көлік құралдарының саны мен жас құрамына байланысты.

1-схема. 2012-2016 жылдарға арналған Шығыс Қазақстан облысындағы автокөлік құралдары санының динамикасы

Шығыс Қазақстан облысында атмосфералық ауаның жай-күйін бақылауды «Қазгидромет» ШЖҚ РМК 14 тұрақты бақылау бекеттерінде жүзеге асырады, атап айтқанда Өскемен қалаларында (7 бекет), Риддер (3 бекет), Семей (4 бекет), Зырянов (1 бекет) және Глубокое ауылында (2 бекет). Сондай-ақ, «Қазгидромет» РМК Шемонайха (2 бақылау нүктесі) және Зырян (2 бақылау пункті) қалаларында эпизотты бақылау өткізді. Өскемен және Риддер қалаларында атмосфералық ауаның ластану деңгейі 2015 жылмен салыстырғанда «жоғарыдан» «жоғарылау» деңгейге дейін төмендеді.

Шығыс Қазақстан облысының атмосфералық ауасының ластану сипаттамасы жөніндегі нақты ақпарат «Қазгидромет» РМК сайтында орналасқан (https://kazhydromet.kz/kk/bulleten/okrsreda?year=2016)

Ерекше мемлекеттік маңызды су объектісі болып табылатын Ертіс трансшекаралық өзені Шығыс-Қазақстан және Павлодар облыстарының гидрографиялық желісінде басты орынға ие. Ертіс өзенінің су ресурстары және оның ағымдары өнеркәсіпте, тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықта, балық шаруашылығында, ауыл шаруашылығында лимандар мен шабындық жерлерді, ауыл шаруашылықты сумен қамтамасыз ету, жайылым жерлерді үнемі суландыру үшін қолданылады. Бұдан басқа су ресурстары гидроэлектроэнергиясын өңдеу және кеме қатынастарының қажеттіліктері үшін қолданылады. Жыл сайын Шүлбі су қоймасынан Ертіс өзенінің орташа ағынын, жақын табиғи тасқындар жағдайынан, биологиялық өнімділікті сақтау, флора және фауна жайылымдарының экологиялық тіршілік ету ортасын қолдау мақсатында табиғатты қорғау су жіберу іс-шаралары жүзеге асырылады.

Ертіс өзенінің су ресурстарын  пайдалану су нысандарын трансшекарасын қорғау және оны бірлесіп пайдалану туралы 2010 жылғы 07 қыркүйекте қол қойылған Қазақстан-Ресей Үкіметаралық келісім және трансшекаралық өзендерді қорғау және оны пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасы Үкіметі арасындағы 2001 жылғы 12 қыркүйектегі келісімдер арқылы реттеледі.

Ертіс бассейнінің орта жылдық сулы өзендері жылына 33,66 км3 құрайды. Барлығы аймақта шамамен 27 кіші өзен және уақытша су ағыны есептелген. Ертіс өзені мен Зайсан көлі ерекше мемлекеттік мағынадағы су нысандары болып келеді.

Семей аймағының аумағында ірі үш Шүлбі, Шар, Егінсу су сақтағыштары бар, жалпы көлемі 26,5 мың га.

«Қазгидромет» РМК Шығыс Қазақстан облысының аумағында 13 су объектілерінде жер үсті суларының ластануын бақылау жүргізілді.Зерттелген су объектілерінің жалпы санынан жер үсті суларының сапасы төмендегідей бағаланады:- «нормативтік таза» суы – Марқакөл көлі;- «ластанудың орташа деңгейі» суы – Қара Ертіс, Ертіс, Бұқтырма, Оба, Емел, Аягөз өзендері, Бұқтырма, Өскемен су сақтағыштары;- «ластанудың жоғарғы деңгейі» суы – Брекса, Тыныш, Үлбі, Глубочанка, Красноярка өзендері. 2016 жылы облыстың аумағында жоғары ластанулар анықталды: Глубочанка өзені – 18 жағдай жоғары ластану; Красноярка өзені – 10 жағдай жоғары ластану; Брекса өзені – 16 жағдай жоғары ластану және 2 жағдай экстремалды жоғары ластану, Тыныш өзені – 22 жағдай жоғары ластану және 2 жағдай экстремалды жоғары ластану, Үлбі өзені – 37 жағдай жоғары ластану және 2 жағдай экстремалды жоғары ластану, Ертіс өзені – 2 жағдай жоғары ластану.

Аса толығырақ ақпарат «Қазгидромет» РМК сайтында жарияланған (https://kazhydromet.kz/kk/bulleten/okrsreda?year=2016)

2017 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Шығыс Қазақстан облысының жер қоры 28 346,8 мың га немесе Қазақстан Республикасы аумағының 10,4%-ын құрайды, оның ішінде: – ауыл шаруашылығына арналған жерлер – 10 557,5 мың га (облыстың жер қорының 37,2%-ы);- елді мекендер жерлері – 2946,8 мың га (10,4%);- өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және басқа ауыл шаруашылығына белгіленбеген жерлер – 187,2 мың га (0,7%);- ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, қалпына келтіру және тарихи-мәдени белгіленген жерлер – 1493,9 мың га (5,4%);- орман қорының жерлері – 2152,5 мың га (7,6%);- су қорының жерлері – 571,2 мың га (2,0%);- жер қорлары – 10389,5 мың га (36,7%).2013 жылдан 2016 жылға дейінгі кезеңде ауыл шаруашылық жерлерінің ауданын 283,5 мың гектарға ұлғайту байқалады. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, сауықтыру, қалпына келтіру және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлердің 0,8 мың га жерлері Бұлақ СЭС құрылысын салу үшін жерді резервтік жерлерге ауыстыру есебінен қысқартылды.Орман қорының ауданы осы кезеңде орманға және жерге қоныстандыру жұмыстарын жүргізу барысында аудандарды нақты есебінен 8,7 мың га ұлғайды.

2016 жылы Шығыс Қазақстан облысы аумағында мемлекеттік қажеттіліктер үшін жер телімдері алынған жоқ.

2016 жылдың 22 мамырында Таловский үйінді сақтағышында айналма суды бұрудың жеке құрылымы бұзылды, нәтижесінде  Риддер тау-кен байыту кешенінің үйінді сақтағышынан жергілікті жер бедеріне ағып кетуге жол берілді.«Казцинк» ЖШС кәсіпорнымен Риддер тау-кен байыту кешенінің үйінді сақтағышымен пульпа бедеріне ағызуға жол берілген ластанудан қоршаған ортаны қалпына келтіру бойынша іс-шараларымен, «Казцинк» ЖШС РТБК үйінді сақтағышымен келтірілген ағызудың қоршаған ортаға келтірілген шығынды жою және қалпына келтіру іс-шаралар жоспарымен Департамент мекен жайына кепіл хат жіберілді.«Казцинк» ЖШС-нің тау-кен кешеніндегі Таловский құдық қоймасында апаттық шөгіндіні болдырмау бойынша негізгі шаралар 2016 жылдың қазан айында аяқталды, жалпы алғанда 7454,2 мың теңге, ал дәндерді егу 2017 жылдың мамыр айына жоспарланған. Қазгидромет» ШЖК РМК үшін 2016 жылдың көктем және күзгі кезеңдерінде топырақтағы ауыр металдардың құрамын анықтау үшін іріктелген топырақ. Топырақ сынамаларын іріктеу Өскемен, Риддер және Семей қалаларында өткізілді.Көктем мезгілінде Өскемен қаласында алынған топырақ сынамаларында хром концентрациясы құрамы – 0,02-0,7 ШЖК, мырыш – 0,6-10,2 ШЖК, қорғасын – 0,7-14,2 ШЖК, мыс – 1,6-9,83 ШЖК және кадмий – 0,96-35,0 ШЖК. Күз мезгілінде Өскемен қаласында алынған топырақ сынамаларында хром концентрациясы құрамы 0,55-1,12 мг/кг, мырыш –30,3-143,4 мг/кг, қорғасын – 67,4-166,5 мг/кг және мыс – 1,50-8,75 мг/кг шамасында болды.Көктем мезгілінде Риддер қаласында алынған топырақ сынамасында хром 0,07 – 0,67 ШЖК, мырыш –1,80 – 10,0 ШЖК, мыс – 1,65 – 9,8 ШЖШ, қорғасын – 6,8-13,55 ШЖК және кадмий 3,86 – 16,0 ШЖК. Күз мезгілінде Риддер қаласында алынған топырақ сынамасында хром 0,22-7,6 мг/кг, мырыш – 25,4-544,9 мг/кг, мыс – 2,3-72,0 мг/кг және қорғасын – 68,2-697,5 мг/кг, кадмий – 1,5-10,3 мг/кг шамасында болды.Көктем мезгілінде Семей қаласында хром концентрациясы 0,02 – 0,3 ШЖШ, кадмий 0,1 – 0,7 ШЖШ, мырыш – 0,4 – 0,9 ШЖШ, қорғасын – 0,3 – 1,2 ШЖШ, мыс – 0,2 – 1,5 ШЖШ шамасында болды. Күз мезгілінде Семей қаласында хром концентрациясы 0,06-0,9 мг/кг, мырыш – 9,8-19,6 мг/кг, қорғасын – 15,5-31,6 мг/кг, мыс – 0,82-3,1 мг/кг, кадмий – 0,1-0,3 мг/кг шамасында болды.

Толық ақпаратты «Қазгидромет» РМК сайтынан алуға болады (https://kazhydromet.kz/kk/bulleten/okrsreda?year=2016)

01.01.2017 ж. жағдай бойынша облыста 169 жер қойнауын пайдаланушы және 13 су пайдаланушы тіркелді. Алтын өндіруге 9 шетел және 15 отандық компаниялармен келісім бар.

Шығыс Қазақстан облысының табиғи-қорықтық қоры үш мемлекеттік табиғи қорықпен ұсынылады: Батыс-Алтай, Марқакөл, Алакөл (ішінара). Қатон-Қарағай мемлекеттік ұлттық паркі, «Семей Орманы» мемлекеттік орман табиғи резерваты, Алтай ботаникалық бағы, 8 мемлекеттік табиғи қорықшасы, табиғат ескерткіштері (майқарағайлы шоқ), мемлекеттік және ғылыми маңызы бар 10 су қоймасы бар.

Облыс аумағында сүтқоректілердің 109 түрі, құстардың 375 түрі мекен етеді (олардың ішін­де сүтқоректілердің 12 түрі мен құстардың 38 түрі ҚР Қызыл кітабына енгізілген).

Шығыс Қазақстан облысында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлері 1446,2 мың га құрайды.

 «Қазгидромет» РМК аумағында гамма-сәулелену деңгейін бақылау күн сайын 17 метеорологиялық станцияда жүзеге асырылды. Орташа алғанда, аймақтағы радиациялық гамма-фон 0,13 мкЗ в/сағ құрады және қолайлы шектерде болды. «Қазгидромет» РМК атмосфераның жерге жақын қабатында радиоактивтердің түсу тығыздығына бақылау облыс аумағында7 метеорологиялық станцияда жүзеге асырылды.Облыс бойынша тұндырудың орташа тығыздығы 1,2 Бк / м2 болды, бұл рұқсат етілген ең жоғары деңгейден аспайды.

Толық ақпаратты «Қазгидромет» РМК сайтынан алуға болады (https://kazhydromet.kz/kk/bulleten/okrsreda?year=2016)

Шығыс Қазақстан облысының географиялық орналасуына байланысты бірқатар аудандарда гамма-сәулелену мөлшерлемесі бар табиғи радиациялық ауытқулар 0,31 мкв /тен 0,56 мкв/ дейін байқалды.

2016 жылы облыста 183,4 мың тонна тұрмыстық қатты қалдықтар (134 кг/ адам/жыл) пайда болды. 2016 жылы ТҚҚ өңдеу үлесі 0,98%-ды құрады. Халықтың 68,4%-ы қоқыс шығару қызметтерінде қамтылған. Облыста 435 полигон бар, олардың 21-і (4,8%) экологиялық талаптарға және санитарлық ережелерге сәйкес келеді. Қатты тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинау, сұрыптау және қайта өңдеу бойынша 10 кәсіпорын жұмыс істейді. Бүгінгі күні қалада «ЭкоВосток-Лидер» ЖК кәсіпорнының қаражаты есебінен жеке жинауға арналған 11 тәжірибелік контейнер (пластик, шыны, қағаз) орнатылды, оның ішінде 3 – жақсы күтілетін тұрғын үй қоры бар учаскелерде. 2016 жылдың мамыр айында Семей қаласында «Хазипов» ЖК жылына 100 мың тонна қуаттылықты сұрыптау желісі пайдалануға берілді. Облыста сұрыпталған қағаз, шыны, полиэтилен, металл. Өскемен және Семей қалаларында қалдықтарды қайта өңдеу зауыттарын салу мәселесі қарастырылуда. Тұрмыстық қатты қалдықтар полигонының құрылысын салу үшін Өскемен қаласының қоқыс өңдейтін зауытына (30 гектар) жер телімі бөлінді. Қазіргі уақытта мемлекеттік жеке кәсіпкерлік аясында бірлескен жобаларды іске асыру үшін инвесторларды іздеу жұмыстары жүргізілуде.Шығыс Қазақстанда үлкен жаңартылатын энергия көздері бар. ДЭК қолданыстағы объектілері Зайсан а. Зайсан ГЭС-і, Риддер қ. Тишинская ГЭС-і және Харуйовская ГЭС, Бұқтырма гидроэнергетикалық кешені болып табылады. Бүгінгі таңда жаңартылатын энергия көздерін пайдаланатын энергия өндіруші ұйымдардың тізбесіне ЖЭК 4 объектісі кіреді, 2020 жылға дейін пайдалануға беру жоспарлануда.