2018-2019 жылдардағы негізгі ластаушы заттардың ауаға шығарындылары, мың тонна
Зат | 2018 | 2019 |
Күкірт ангидриді | 2,3 | 2,1 |
Азот тотығы | 4 | 4,9 |
Қатты бөлшектер | 4,2 | 3,8 |
Көміртегі оксиді | 9,9 | 9,1 |
Өңірдегі атмосфералық ауаны ластайтын негізгі көздер мұнай-газ кәсіпорындары, жылу электр станциялары, құрылыс және автокөліктер болып табылады.
Атмосфераға ең көп ластаушы заттар жеңіл автокөліктерден түседі, 2020 жылға қарай облыста 112,4 мың жеңіл және 19,7 мың жүк көлігі тіркелген.
Қазгидромет Қызылорда қаласы мен Ақай, Төретам ауылдарындағы ауа сапасына мониторинг жүргізді. 2019 жылғы мониторинг Қызылорда қаласында ауа сапасының жақсарғанын, ластану деңгейінің төмендігін көрсетті. Елді мекендерде ауаның ластану деңгейі 2016 жылдан бері тұрақты түрде төмен деңгейде қалып отыр. Сондай-ақ облыстағы атмосфералық ауаның жай-күйіне эпизодтық бақылаулар жүргізіліп, 2018-2019 жылдары ластаушы заттардың шамадан тыс мөлшері анықталған жоқ.
2018-2019 жылдары Қызылорда қаласындағы Сырдария өзенінің сол жағалауын газбен қамту жобасы жүзеге асырылып, Шиелі кентінің өндірістік аймағы газдандырылды.
2019 жылы үш аудан орталығы – Жосалы, Жалағаш, Тереңөзек және Арал ауданындағы Жақсықылыш ауылына газ тарту жұмыстары басталды. Бұл мақсаттарға республикалық және облыстық бюджеттен 3,2 млрд теңге бөлінді. Жобаларды аяқтау 2020 жылға жоспарланған.
2018–2019 жылдары Қызылорда облысы бойынша газ өндіру және тұтыну, миллион текше метр
Жыл | 2018 | 2019 |
Газды өндіру | 1 050 | 911 |
Газды тұтыну | 619 | 629 |
Облыстағы судың ластануына мониторинг екі су айдынында – Сырдария өзенінде және Арал теңізінде жүргізілді.
Облыс аумағындағы су объектілерінің 2019 жылдағы су сапасы
Класс | Сипаттамасы | Су көзі |
4 | Сулар тек суару және өнеркәсіптік суды пайдалануға жарамды. Осы класстағы суларды шаруашылық-ауыз суға пайдалану үшін суды қарқынды тазарту қажет. Бұл класстағы сулар демалыс пен туризмге ұсынылмайды. | Сырдария өзенi, Арал теңізі |
2019 жылы судың экстремалды ластану жағдайы анықталған жоқ
2018–2019 жж. тұрмыстық -шаруашылық сарқынды суларды ағызу
2018 | 2019 | |
Суды бұру көлемі, мың куб метр | 13 824 | 10 421 |
Ластауыш заттардың көлемі, мың тонна | 12,4 | 5,2 |
Облыстың негізгі өзені – Сырдария, ол
өңірдің орталық бөлігін оңтүстік-
шығыстан солтүстік-батысқа қарай ағып
өтеді. 1956 жылы Сырдарияға
Қызылорда бөгеті салынды. Өңірде
жазда құрғап қалатын тұзды көлдер
көп.
Көпек және Теріскен тұзды көлдерінде
емдік балшық бар.
2018-2019 жж. кәсіпорындардан ластаушы заттарды ағызу
2018 | 2019 | |
Суды бұру көлемі, мың куб метр | 592 | 1 044 |
Ластауыш заттардың көлемі, мың тонна | 0,03 | 0,9 |
2019 жылғы апатты және рұқсат етілмеген ағызулар
2019 | |
Суды бұру көлемі, мың куб метр | 53 936 |
Ластауыш заттардың көлемі, мың тонна | 0,8 |
2018 жылдың наурыз айында Сырдария өзенінің ДДТ-мен өте жоғары ластануының төрт жағдайы анықталды, ластанған жерлерден зертханалар әр екі сағат сайын су сынамаларын алып, талдау жүргізді, зерттеулерде сульфаттардың артық мөлшері анықталды, қалған компоненттер норма шегінде болды. диапазон. Өзен суларындағы ДДТ құрамы бойынша сулардың мониторингі бірнеше ай бойы жүргізілді. Басқа номадан жоғары болу анықталмады.
2019 жылдың қыркүйегінде Тоқпан көлінде балықтардың жаппай қырылуы орын алды, оған судағы мыс сульфаттарының көп болуы және еріген оттегінің болмауы себеп болды.
2019 жылы облыста тұрғындарды суармалы сумен қамтамасыз ету және экологиялық жағдайды жақсарту мақсатында сегіз су арнасы тазартылып, жөнделді.
Арал теңізінің экологиялық апат аймағын қалпына келтіру үшін «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтаудың екінші кезеңі (СӨРАСС-2)» жобасын іске асыру басталды – бұл Арал теңізі бассейнін экологиялық сауықтыру бойынша үлкен халықаралық бағдарламаның бөлігі болып табылады, оны Дүниежүзілік банк пен Біріккен Ұлттар Ұйымының Қоршаған ортаны қорғау бағдарламасы бірлесіп дайындады.
Облыстың жер қоры 24 миллион гектарды құрайды.
2018-2019 жылдардағы санаттар бойынша жерлердің бөлінуі, мың га
Санаттар бойынша жерлерді бөлу | 2018 | 2019 |
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер | 2 702 | 2 702 |
Елді мекендер жерлері | 729 | 838 |
Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және басқа ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес жерлер | 221 | 253 |
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері | 161 | 161,2 |
Орман қорының жерлері | 6 507 | 6 510 |
Су қорының жерлері | 2 248 | 2 287 |
Босалқы жерлер | 11 484 | 11 290 |
2019 жылға облыстағы елді мекендердің топырақтарындағы ауыр металдардың максималды концентрациясы
Сынама алу нүктесі | Хром (ШЖК 6 мг/кг) | Қорғасын (ШЖК 32мг/кг) | Мырыш (ШЖК 23 мг/кг) | Мыс (ШЖК 3 мг/кг) |
Қызылорда қ. | 1,8 | 23,7 | 13,3 | 5,3 |
Байқоңыр қ. | 0,8 | 36,8 | 8,4 | 0,5 |
Ақбастар кенті | 1,7 | 5 | 2,7 | 0,1 |
Құланды кенті | 2 | 2,5 | 3 | 0,1 |
2019 жылы облыста 700 гектардан астам бұзылған жер қайта қалпына келтірілді.
2018–2019 жылдардағы облыстағы жер қойнауын пайдаланушылар туралы ақпарат
2018 | 2019 | |
Барлығы жер қойнауын пайдаланушылар | 115 | 118 |
Олардың ішінде, кең таралған пайдалы қазбаларды барлаумен және өндірумен айналысады | 63 | 66 |
2019 жылы облыста 5,6 миллион тонна мұнай өндірілді, бұл 2018 жылмен салыстырғанда 13 пайызға аз. Кен орындарының таусылуына байланысты өндірілетін мұнай көлемі азайды. 2019 жылы мұнай өндіруді ұлғайту үшін мұнай компаниялары геологиялық барлауға 78,8 млрд теңге инвестициялады, бұл 2019 жылы күтілетін мұнай ысыраптарын 300 000 тоннадан астамға азайтуға мүмкіндік берді. Геологиялық зерттеулер де үш жыл бойы жалғасады.
Мақсаты бойынша пайдаланылмаған немесе заңнаманы бұза отырып пайдаланылған жер учаскелерін 2018–2019 жылдары мемлекет меншігіне алып қою, гектар
2018 | 2019 |
25 905 | 16 214 |
Барсакелмес мемлекеттік табиғи қорығы – Тұран шөлдерінің солтүстік және орта ішкі аймақтық типтерінің табиғи экожүйелері қорғалатын Еуразиядағы жалғыз қорық. 585 құлан, 125 киік, 135 қарақұйрық мекендейді.
Облыста ерекше қорғалатын табиғи аумақтарының ауданы 190 мың гектардан астам.
Облыстың ерекше қорғалатын табиғи аумақтары
Атауы | Ауданы |
Барсакелмес мемлекеттік табиғи қорығы | 160,8 мың гектар |
Тораңғылсай мемлекеттік табиғи қорықшасы (зоологиялық) | 17,9 мың гектар |
Қарғалы мемлекеттік табиғи қорықшасы (зоологиялық) | 13,3 мың гектар |
Облыста балықтың 27 түрі, сүтқоректілердің 40-тан астам түрі және құстардың 300 түрі мекендейді, оның ішінде Қазақстанның Қызыл кітабына енген жануарлар мен құстардың 31 түрі бар.
Облыстың негізгі орман алқаптарының 33,6% сексеуіл құрайды.
2018 жылы облыста жалпы көлемі сегіз миллион гектарды құрайтын 38 аңшылық алқап болса, 2019 жылы тоғыз миллион гектарды құрайтын 40 аңшылық алқап бар.
2018 жылдарға арналған республикалық бюджетке жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін 2019 жылдары республикалық бюджетке төлемдердің түсуі, миллион теңге
2018 | 2019 |
150 | 140 |
Кіші Арал теңізі мен жергілікті маңызы бар су қоймаларын қоса алғанда, облыстың балық аулау су кәсібімен айналысатын су қоймаларының ауданы 2019 жылы 379 мың гектарды, 2018 жылы 372 мың гектарды құрады. Сондай-ақ, облыста тұқы және шөпті балық түрлерін өсіретін 10 көл-тауарлы балық өсіру шаруашылығы жұмыс істейді.
2019 жылы Арал теңізінің түбінде 18 мың гектардан астам жердегі топырақтың деградациясын азайту мақсатында орман- мелиоративтік жұмыстар жүргізілді.
2018 жылдың тамыз айында Үлкен Арал теңізінің жағалауында Құланды ауылынан 70 шақырым жерде сұңқылдақ аққулардың жаппай қырылуы болды. Зертханада өлім себептерін анықтау үшін судың, топырақтың, ауаның, екі аққуі мен бір жабайы үйректің өлекселерінің үлгілері сараптамаға жіберілді. Өлім себебі құстардың ұшып келу және азықтану орындарындағы суда, топырақта және өсімдік жамылғысында тұздың шекті рұқсат етілген концентрациясынан асып кетуі болды. Бұл аққулардың түлеуіне байланысты қоректену орнын өзгерту мүмкін еместігімен қиындады.
Облыстағы радиациялық жағдайды және атмосфераның беткі қабатының радиоактивті ластануын бақылау күн сайын екі метеорологиялық станцияда (Арал теңізі, Шиелі) және Қызылорда қаласындағы атмосфералық ауаның ластануын үш автоматты бақылау бекетінде (ЛББ № 3), Ақай кентінде (ЛББ№1) және Төретам кентінде (ЛББ №1) жүргізілді. Бақылаулар 2018–2019 жылдардағы гамма-фонның, гамма- сәулеленудің және радиоактивті түсудің орташа мәндері қалыпты диапазонда болғанын көрсетті.
Облыстың мұнай өңдеу зауыттарында – «ПетроҚазақстан Құмкөл Ресорсиз» АҚ және «Торғай-Петролеум» АҚ – қабат суларын өндіру кезінде, сонымен қатар әртүрлі технологиялық жабдықтардың қабырғаларында табиғи радионуклидтердің шөгінділері түрінде, әлсіз радиоактивті қалдықтар (ӘРҚ) қалыптасады. Егер пайдалану кезінде рұқсат етілген деңгейден асып кетсе, жабдық бөлшектеледі және радиоактивті қалдықтарды уақытша сақтау қоймасына тасымалданады, содан кейін көму үшін арнайы көму орындарына тасымалданады.
Облыста тұтыну қалдықтары үшін 145 полигон бар, 10 заңды. 2019 жылы Арал қаласында тағы бір қоқыс полигонының құрылысы басталды.
2018–2019 жж. облыста тұрмыстық алдықтардың түзілуі және оларды қайта өңдеу
Год | Түзілген тұрмыстық қалдықтар, мың тоннa | Оның ішінде қайта өңделгені, процент |
2018 | 147 | 7,4 |
2019 | 122 | 14 |
Облыста қоқыс жинауға арналған 5,5 мыңнан астам контейнер орнатылып, облыс тұрғындарының 65,6 пайызы қоқыс шығару қызметімен қамтылған.
Ғарыштық мониторингімен Қызылорда қаласының төңірегінде 50 шақырым радиуста 228 өздігінен пайда болған қоқыс үйінділері анықталды, оның 220-сы жойылды.
Облыста жеті кәсіпорын құрамында сынап бар шамдарды сақтап, сұрыптайды. «Эко-Н Сервис» пайдаланылған құрамында сынап бар шамдарды зарасыздандырады.
«Қызылорда Қағазы», «ДаЖаЕр» және «Тамыз» компаниялары макулатура, картон, қағаз, пластмасса, пластик қалдықтарын жинап, сұрыптайды.
Образование и переработка промышленных отходов в области в 2018–2019 годах
Год | Образовано, тысяч тонн | Переработано из них, процентов |
2018 | 113 | 43 |
2019 | 116 | 26 100 |
Облыста 146 мал қорымы бар, 75-і ветеринариялық-санитариялық талаптарға сәкес келеді, 71-і қарапайым нысандағы. Облыста мал мәйіттері мен биологиялық қалдықтарды жағуға арналған сегіз жылжымалы және 32 стационарлық пеш бар. Тағы сегіз мал қорымын салу жоспарлануда.
2019 жылы облыста 530 мың тоннадан астам күріш жиналды,күрішті қалдықсыз өңдеу бойынша 47 кәсіпорын жұмыс істейді, 29 кәсіпорын күріш қауызын құрылыс материалдары мен құрама жемке қоспа ретінде пайдалану үшін Түркістан облысына, ал Павлодар облысына пластик материалдары үшін пайдалануға жібереді.
Облыста:
- төмен деңгейлі радиоактивті
қалдықтарды уақытша сақтау
алаңы – 1,
- күл үйіндісі - 1,
- өндірістік қалдықтарға арналған
типтік полигондар – 11,
- өндірістік қалдықтарды кәдеге
жаратуға, қайта өңдеуге және
уақытша сақтауға арналған
- полигон — 9
Шиелі ауданындағы Сейтжанов атындағы шаруа қожалығына қуаты 4,5 кВт күн электр станциясы орнатылды.
2019 жылы облыстың Шиелі және Жалағаш аудандарында инвесторлар есебінен салынған қуаттылығы 80 МВт күн электр станциялары жұмыс істей бастады.
Hydroenergy company JSC компаниясы Жаңақорған ауданында қуаты 19 млн кВт/сағ болатын 10 МВт күн электр станциясын салуды жоспарлап отыр. Құрылыс- монтаж жұмыстары 2020 жылы басталды.
Облыстың үлкен проблемасы – Арал теңізі түбінің құрғауы, соның салдарынан тұз бен шаң шығарылады. Мәселені шешу үшін кепкен түбіне сарсазан, сексеуіл, қарабарақ егеді. Соңғы 25 жылда 180 мың гектардан астам құрғатылған теңіз түбі егілді.
Облыстың көптеген елді мекендерінде кәріздік суларды ағызатын орындар (сүзу алаңдары, қойма тоғандары, булану тоғандары) жоқ, бұл қоршаған ортаның жағдайына теріс әсер етеді. Өкінішке орай, мәселе шешілген жоқ.
Сырдария өзенінің суы ластанған. Ластануды азайту үшін суды қорғау аймақтары мен белдеулерін белгілеу қажет. 2019 жылы Арал теңізінің, Қараөзек арнасының және 48 көлдің су қорғау аймақтары мен белдеулерін шаруашылыққа пайдалану режимі белгіленді, сондай-ақ Сырдария өзені, Арал теңізі, Қараөзек арнасы және 22 көлдің су қорғау аймақтары мен белдеулеріне су қорғау белгілерін орнату жұмыстары жүргізілді.
Облыстың күріш егетін аудандарында жер сапасының нашарлауы және жер асты суларының жоғары тұздылығы проблема болып отыр. Бұл мәселені шешу үшін облыста 158 мың гектар жерді қалпына келтіруге арналған 160 миллиард теңгеден астам үш жоба жүзеге асырылуда.
Қызылорда қаласының жылу электр орталығы газ отынына көшкеннен кейін жылу электр орталығының құрғатылған күл үйінділерінен ауаны шаң- тозаңмен ластау мәселесі туындады. Қызылорда қаласындағы тұрғын үйлер мен Сырдария өзеніне жақын орналасқан ЖЭО-6 күл үйіндісінде мелиоративтік жұмыстар қажет. Мәселені шешу үшін Экология департаменті мен «Гежуба шиелі цемент компаниясы» ЖШС қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстар саласындағы ынтымақтастық және өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. Кәсіпорын цемент өндіру үшін күл мен шлак қалдықтарын пайдаланатын болады.