Оңға жылжытыңыз
Меню
Басты
Баяндама туралы
Тақырыптар
Ауа
Су
Жер ресурстары
Биоәртүрлілік
Ауыл шаруашылығы
Көлік
Энергетика
Климаттың өзгеруі
Қалдықтар
Аймақтар
Нұр-Сұлтан қ.
Алматы қ.
Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Батыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Түркістан облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Шымкент қ.
«Байқоңыр» ғарыш кешені
Семей сынақ полигоны (ССП)
Экологиялық саясат
Баяндаманың толық нұсқасы
Басты
Баяндама туралы
Тақырыптар
-- Ауа
-- Су
-- Жер ресурстары
-- Биоәртүрлілік
-- Ауыл шаруашылығы
-- Көлік
-- Энергетика
-- Климаттың өзгеруі
-- Қалдықтар
Аймақтар
-- Нұр-Сұлтан қ.
-- Алматы қ.
-- Ақмола облысы
-- Ақтөбе облысы
-- Алматы облысы
-- Атырау облысы
-- Батыс Қазақстан облысы
-- Жамбыл облысы
-- Қарағанды облысы
-- Қостанай облысы
-- Қызылорда облысы
-- Маңғыстау облысы
-- Түркістан облысы
-- Павлодар облысы
-- Солтүстік Қазақстан облысы
-- Шығыс Қазақстан облысы
-- Шымкент қ.
-- «Байқоңыр» ғарыш кешені
-- Семей сынақ полигоны (ССП)
Экологиялық саясат
Баяндаманың толық нұсқасы
Бөлімді шарлау
Қазақстандағы топырақтың ластануының негізгі себептері - өнеркәсіп, энергетика және автокөлік. Жыл сайын миллиард тоннаға жуық
өнеркәсіптік қалдықтар түзіледі, оның ішінде улы және радиоактивті қалдықтар, олардың шамамен 35% - ы өңделеді, ал қалғандары топырақты
ластай отырып полигондарда қалады.
Топырақтың тозуының негізгі себебі - ауыл шаруашылығы. 2020 жылға қарай республикада эрозияға ұшыраған шамамен 30 миллион гектар жер
бар, сонымен қатар 60 миллионға жуығы қауіпті жағдайда және әрекет жасамаса пайдалануға жарамсыз болады.
Жер ресурстары
Қазақстанда 29 миллион гектардан астам жер эрозияға ұшыраған. Егер эрозияға
қарсы іс-шаралар жүргізілмесе, тағы 60 миллион гектар жердің эрозияға ұшырау
қаупі жоғары.
Республикада өз аумақтарында бүлінген жерлері бар
кәсіпорын мен ұйым бар.
3419
Ең көп ластанған
жерлер келесі
облыстарда орналасқан:
Атырау облысында-
,
59%
19%
— Ақтөбе облысында
БҚО —
,
13%
Маңғыстау облысында
—
9%
Жыл сайын түзілетін бес-алты миллион тонна
тұрмыстық қалдықтардың тек бес пайызы қайта
өңделеді, сонымен қатар жердің жағдайына
теріс әсер етеді. Жердің бұзылуы және
топырақтың қауіпті ластануы пайдалы
қазбаларды, оның ішінде
көптеген уран кен орындарын
игеруге байланысты.
жер мұнай өнімдерімен
неғұрлым ластанған,
ластану ауданы 190 мың
гектардан астам жерді
құрайды, төгілген мұнай
көлемі - бес миллион
тоннадан асады. Мұнай
өнімдерімен ең көп
ластанған топырақ Мақат
кен орнының маңында
табылды.
жердің ауыр металдармен және мұнай өнімдерімен ластануын туғызатын
мұнай-газ өндіру кәсіпорындары топырақтың ластану көздері болып
табылады. Мұнай өндіруден басқа, жердің ластануын тудыратын негізгі
салалар түсті металдар мен табиғи радиоактивті кендерді өндіру болып
табылады.
алтын және полиметалл кен орындарын игеру жердің мышьяк және
ауыр металдармен ластануына алып келеді.
жерді өнеркәсіп кәсіпорындары, әсіресе
пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеу
қатты ластайды. Ластанудың ең ірі көздері-
Троицк ГРЭС күл үйінділері және Соколов-
Сарыбай тау-кен байыту комбинатының
үйінді сақтағышы.
жердің ластануы тау-кен және металлургия өнеркәсібінің
қалдықтарымен байланысты. Облыста өнеркәсіптік және
тұрмыстық қалдықтарды сақтайтын 350-ден астам полигон
бар. Балқаш тау-кен металлургия комбинатының
нормативтен тыс шығарындылары топырақтың мыс, мырыш,
кобальт, кадмий және қорғасынмен ластануына алып келеді
топырақты машина жасау, химиялық,
көмір өндіру, мұнай өңдеу
өнеркәсібі кәсіпорындары және
сақтау үшін жабдықталмаған
орындарда жиналатын қалдықтар
ластайды.
экологиялық нормаларға
сәйкес келмейтін
полигондарда уытты
қалдықтарды сақтаудың
салдарынан жер мыс,
мырыш, кадмий, қорғасын,
мышьяк қосындыларымен
ластанған. Үшбұрыштағы
Өскемен, Риддер
қалалары және Алтай
арасындағы үшбұрышта
топырақ неғұрлым
ластанған.
Павлодар
облысы
Қарағанды
облысы
Қызылорда
облысы
СКО
Ақтөбе
облысы
БҚО
Атырау
облысы
Маңғыстау
облысы
ШҚО
Қостанай
облысы
Қазақстанда төрт әскери сынақ кешені мен Байқоңыр ғарыш айлағы орналасқан.
Қарағанды, Ақмола, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарында ғарыштық
зымырандар бөліктерінің жерге құлауы және отынның төгілуі топырақты
радионуклидтермен, ауыр металдармен және басқа да улы заттармен ластайды.
1991
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
200
150
125
100
75
218,4
194,8
91,3
82,2
93,4
69,3
98,6
100,8
1991-2019 жылдардағы ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің ауданы, миллион гектар
93,7
93,4
102,6
104,1
105,3
106,4
2018-2019 жылдардағы облыстардың ормандылық пайызы
облыстардың ормандылық пайызы
2018
2019
Ақмола
Ақтөбе
Алматы
Атырау
О
ШҚ
Жамбыл
О
БҚ
Қарағанды
Қызылорда
Қостанай
Маңғыстау
Павлодар
О
СҚ
Түркістан
70
60
50
40
30
20
10
61,7
39,6
55,2
44,7
67,3
22,8
72,7
76,7
59,2
56,8
86,4
87,9
16,7
63,6
39,8
57,7
46,3
67,3
50,6
72,7
79
61,3
56,6
86,4
88,6
16,7
48
48,2
Республиканың
басым
аудандарында
топырақтың
сапасы
олардың
құнарлылығына
теріс
әсер
ететін
белгілердің
болуы
қиындықтар
туғызады
.
Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерлердің сапасын бағалау үшін
барлық жерлер мелиорациялық топтарға бөлінген:
Ι
— күрделенбеген теріс
белгілерімен;
— қиыршық тасталған;
ΙΙ
— тұзды;
ΙΙΙ
V — сортаңды;
Ι
V — шайылған;
VΙ — дефлирленген;
VΙΙ — су және жел эрозиясына бірлесіп
ұшыраған;
VΙΙΙ — ылғалды;
Х — шалшықты;
Ι
Х — басқа.
2018-2019 жылдары ауыл шаруашылығы
алқаптарын мелиорациялық топтар бойынша бөлу
Мелиорациялық топтар
Күрделенбеген теріс белгілерімен
Қиыршық тасталған және тасты
Тұзды
Сортаңды
Шайылған
Дефлирленген
Су және жел эрозиясына
бірлесіп ұшыраған
Ылғалды
Шалшықты
Басқа
мың
. га
%
2018
мың
. га
%
2019
41 517,1
43 444,9
35 817,4
58 164,9
4 950,3
24 168,1
201,7
2 947,6
1 083,6
3279,9
41 516,9
42 240,5
35 817,4
58 164,9
4 950,3
24 168,1
2 01,7
2 947,6
1 083,6
3 250,1
19,3
20,1
16,6
27
2,3
11,2
0,1
1,4
0,5
1,5
19,4
1937
16,7
27,1
2,3
11,3
0,1
1,4
0,5
1,5
2019 жылы облыстар бөлінісінде эрозияға ұшыраған
ауыл шаруашылығы жерлерінің пайызы
Павлодар
облысы
ШҚО
Алматы
облысы
Жамбыл
облысы
Түркістан
облысы
Қызылорда
облысы
Қарағанды
облысы
С
О
Қ
Ақмола
облысы
Қостанай
облысы
Ақтөбе
облысы
БҚО
Атырау
облысы
Маңғыстау
облысы
Пайыз
14,7
9,8
34,4
11,6
26,1
40,2
28,2
36,4
2,9
5,5
11,6
4,3
0,7
4,2
0
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
Обл
ыс
Маңғыстау
Қарағанды
Қостанай
3,63
10,7
13,7
Бүлінген
жерлер
Пайдаланылған
жерлер
Пайдаланылған
жерлер
Бүлінген
жерлер
78,6
45,1
37,8
72,7
45,2
38,3
9,4
10,7
13,8
2018
ж
2019
ж
Жыл сайын топырақтың жай-күйіне санитарлық-эпидемиологиялық
мониторинг жүргізіледі, оның 2018-2019 жылдардағы нәтижелері
Сынамалар зерттелді
Нормаларға
сәйкес келмеді
Санитарлық-
химиялық
көрсеткіштерге
2018
2019
2018
2019
5 303
проб
3 809
проб
9
проб
12
проб
Бактериологиялық
көрсеткіштерге
2018
2019
2018
2019
6 515
проб
4 896
проб
248
проб
163
проб
Гельминт
жұмыртқаларына
2018
2019
2018
2019
8 933
проб
7 352
проб
95
проб
43
проб
Қазгидромет еліміздің 102 елді мекенінде топырақтың ластануына
мониторинг жүргізеді. Сынамалар жыл сайын көктемде және күзде әрбір елді
мекеннің бес нүктесінен алынады. Нүктелер мүмкіндігінше ластануды
тудыратын автомобиль жолдары мен өндірістік объектілерге, сондай-ақ
ластануы халыққа көбірек әсер ететін мектептерге, балабақшаларға және
демалыс орындарына жақын жерлерден таңдалады.
2019 жылы -
2018 жылы -
Маңғыстау облысының,
Ақтөбе облысының
жерлерінің басым бөлігі қалпына келтірілді.
Сонымен қатар, Атырау облысындағы
бес және Маңғыстау облысындағы төрт
кен орнында жыл сайын топырақтың
мыс, кадмий, қорғасын, мырыш, хром,
никель, марганец және мұнай
өнімдерімен ластануын анықтау үшін
сынамалар алынады.
Бір жыл ішінде қалпына
келтірілген жерлер
1,9
мың гектар
5,9
мың гектар
2018
2019
Павлодар
облысы
ШҚО
Алмат
ы
облысы
Жамбыл
облысы
Түркістан
область
Қызылорда
облысы
Қарағанды
облысы
С
О
Қ
Ақмола
облысы
Қостанай
облысы
Ақтөбе
облысы
БҚО
Атырау
облысы
Маңғыстау
облысы
Орман қоры жерлерінің
ауданы (мың гектар)
0
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
500
100
Орман қоры жерлерінің ауданы, мың гектар
2018
2019
216.9
216.9
56
53
254.2
253.2
215.8
216.8
452.1
453.2
549.6
549.6
522.7
525.7
127.5
127.5
2 153.9
2 152.5
204.1
204.2
6 510.3
6 506.7
3 010.3
3 010.3
4 429
4 430.7
3 695.8
4 037.3
2018-2019 жылдардағы
санаттар бойынша Қазақстанның жер қоры
0.9
40.5
36.4
8.5
9.2
2.9
1
6
.
2 318
106 433
95 716
22 398
24 077
7 695
4 222
100 %
262 859
.га
мың
Орман қорының
жерлері
Елді мекендердің
жерлері
Босалқы
жерлер
Ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлер
Су қорының жерлері
Өнеркәсіп, көлік, байланыс, ғарыш қызметі,
қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік мұқтажына арналған
жер және ауыл шаруашылығына арналмаған
өзге де жерлер
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері,
сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени
мақсаттағы жерлер
Ең көп бүлінген жерлер Маңғыстау, Қарағанды, Қостанай облыстарында
орналасқан
2018-2019 жылдардағы бүлінген,
игерілетін және қалпына келтірілген жалпы жерлер
2018-2019 жылдары бүлінген,
игерілетін және қалпына келтіруге жататын жерлердің саны
Бүлінген барлық жерлер
(
гектар)
мың
Олардың ішінде игерілгені және
қайта қалпына келтіруге
жарамдылары
(
гектар)
мың
2018
2019
2018
2019
6
5
4
3
2
1
0,5
0
Бүлінген
Игерілген
Қалпына келтірілген
51
56
245
248
1,5
6
5
4
3
2
1
0,5
0
0,2
1,9
2,8
6
5,9
Интерактивті баяндаманы Еуропалық комиссия, БҰҰ Қоршаған орта жөнiндегi бағдарламасы, Зой экологиялық желісінің қолдауымен Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жасады.