Ақтөбе облысы

«Қазгидромет» РМК-мен бақылаудың стационарлы желілерінің деректері бойынша Ақтөбе қаласының атмосфералық ауасы ластанудың жоғары деңгейімен сипатталды. 2016 жылға қарай 1 ШЖК _м.р. асатын жағдайлар саны тіркелді: PM-2,5 қалқыма бөлшектер – 121 жағдай; қалқыма бөлшектерге РМ-10 – 476; күкірт диоксиді – 49; 896 көміртек тотығы; азот диоксиді 204; азот тотығы – 12; озон – 599; күкірт сутегі – 3224; аммиак – 1; формальдегид – 1; сондай-ақ 5 ШЖК _м.р. жоғары асып кететіндер: РМ-10 қалқыма бөлшектер – 17, күкірт диоксиді – 10, көміртек оксиді – 145, азот оксиді – 1, күкірт сутегі – 808 жағдай.

Сондай-ақ, 10 ШЖК_м.р. асатын жағдайлар анықталды: күкірт сутегі – 302 жағдай. «Қазгидромет» РМК-ның автоматтандырылған бекеттерінің деректері бойынша 2016 жылы Ақтөбе қаласында атмосфералық ауаның жоғары ластануының (ЖЛ) 235 жағдайы және экстремалды жоғары ластанудың (ЭЖЛ) 67 жағдайы тіркелді.

«Қазгидромет» РМК Ақтөбе облысы аумағындағы жер үсті суларының ластануын бақылауды 12 су объектісінде жүргізді: Елек, Ор, Ембі, Темір, Қарғалы, Қосестек, Ырғыз, Қара Қобда, Үлкен Қобда, Ойыл, Ақтасты өзендері және Шалқар көлі. Су сапасы келесідей бағаланады: суы «ластанудың жоғары деңгейі» – Елек, Қосестек, Үлкен Қобда, Қара Қобда, Ембі, Ор;

суы «орташа ластанған» – Қарғалы, Ақтасты, Ойыл, Ырғыз, Темір өзендері, Шалқар көлі.

Оттегінің биохимиялық тұтыну көлемінің 5 тәулік бойынша (БПК5) су сапасы келесідей үлгіде бағаланды: Қосестек, Үлкен Қобда, Ақтасты, Ойыл, Қара Қобда өзендерінің, Шалқар көлінің  суы «ластанудың орташа деңгейінде; Елек, Қарғалы, Ембі, Темір, Ырғыз, Ор өзендерінің суы «нормативті – таза».

Қазіргі уақытта Елек өзен суының химиялық құрамы бойынша ластану индексі 13,7  яғни, су сапасы 7 сыныпқа жататын «төтенше ластанған су» ретінде сипатталады.

Елек өзенінің негізгі ластануы болып мыналар табылады: Ақтөбе хром қосылыстары зауыты (АХҚЗ), «ТНК Казхром» АҚ Ақтөбе ферроқорытпа зауыты (AФЗ), Киров атындағы Алға химия зауыты (Алға қ.) 1996 жылдан бастап банкрот болып табылады. Шешілмеген проблема Ақтөбе қаласындағы Елек өзеніне  «Ақбұлақ» АҚ ағынды суларына ағызу болып табылады.

Елек өзенінің бормен ластану себебі тарихи болып табылады: 1941 жылы пайдалануға берілген С.М. Киров атындағы Алға химия зауыты 1964 жылға дейін ластанған ағынды суларды тікелей Елек өзеніне ағызумен, 1964 жылдан бастап 1980 жылға дейін сүзгілуге қарсы экрансыз шлам жинақтағыштарға ластанған ағындыларды ағызумен айналысты. Жер асты суларының бормен ластануының таратылуының жалпы ауданы 21,1 км² (2006 ж. деректер) құрады.

Ақтөбе қаласындағы Елек өзенінің оң және сол жағалауларында алты валентті хроммен ластанған жер асты суларының тарихи ластану аймағы бар. Ластану деңгейі өте жоғары, он мың ШЖК-ға дейін.

Облыстың шешілмеген экологиялық проблемаларының бірі «Көкжиде» құм массиві мен «Көкжиде» жер асты суларының кен орындарындағы қоршаған ортаны қорғау мәселесі болып табылады. Көкжиде жер асты сулары ҚР 2006 жылғы 7 шілдедегі «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» № 175 Заңына сәйкес арнайы экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және қалпына келтіру құндылықтары, жер қойнауы учаскесі бар мемлекеттік табиғи қорық қорының объектісі болып табылады. Қазіргі уақытта 7 мұнай компаниясымен «КМК Мұнай» АҚ, «Урихтау Operating»ЖШС, «СНПС-АМГ»АҚ, «Қазақойлақтөбе» ЖШС, «МГК» ЖШС, «СП Фиал» ЖШС, «Фирма Ада Ойл» ЖШС Көкжиде көмірсутекті шикізат кен орнының шегінде жер асты суларын барлау, сынау және өндіру жұмыстары жүргізілуде.

2008 жылдан бастап облыстық бюджет қаражаты есебінен Көкжиде құмдары жер асты және жер үсті суларына мониторинг жүргізілуде. Зерттеу барысында жер асты суларының ластануы және ШЖК артқаны байқалады.

Мұнай өнімдерін арттыру ШЖК 1-ден 41-ге дейін, бұл жер қойнауы учаскесінің құндылығын сақтап қалу қаупі болып табылады, бұл бүгінгі күні жер қойнауын пайдаланушылардың Көкжиде құмдарының салыстырмалы түрде нашар дамуына байланысты.

2016 жылғы санаттар бойынша жерді бөлу, мың га:

ауыл шаруашылыққа арналғаны  –10 115,5;

елді мекендердің жері – 3 825,3;

өнеркәсіп жерлері және басқалар – 183,5;

ерекше қорғалатын табиғи аумақтар – 1 173,5

орман қоры – 213,2;

су қоры – 6,6;

жер қоры – 14 355,5;

мұнай өнімдерімен ластанғаны – 0,002;

объектілер құрылысы кезінде бұзылғаны – 15,2;

қалпына келтірілгені – 2,403;

Барлығы жерлер – 30 062,9 мың га.

2016 жылы ластанған жерлердің ауданы – 2,39 га құрады. Жерді мұнаймен ластау Ақтөбе облысының Байғанин ауданының аумағында орналасқан «Қаратөбе» кен орнындағы апатқа байланысты болды. Пайдалы қазбаларды игерудегі бұзылған жерлер мен геологиялық, іздестіру, құрылыс және өзге де жұмыстардың көлемі – 15,2 мың га құрады. Қайта пайдаланылған жерлердің ауданы – 2,403 мың гектарды құрайды.

2016 жылы Хромтау ауданында «Лиманное» кен орнында мыс рудасын байыту үшін өндірістік және әкімшілік-тұрмыстық объектілерді орналастыру және пайдалану үшін «Казгеоруд» ЖШС «Ақтеп» және Әлімжан» шаруа қожалықтарына бұрын ұсынылған жалпы ауданы 318,65 га қойнауларды пайдалану мақсатында жер учаскелері мемлекеттік қажеттіліктер үшін алынды.

2017 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Ақтөбе облысы аумағында жалпыға кең тараған пайда қазбаларға (ЖПҚ) қатысты 89  контракт бойынша қойнауларды пайдаланудың 60 компаниясы операциялар жүргізеді.

Облыс аумағында сүт қоректілердің 62 түрі және құстардың 214 түрі кездеседі оның ішінде, сүт қоректілердің 35 түрі және құстардың 80 түрі аңшылық-кәсіпшілік болып табылады. Қазақстанның Қызыл Кітабына жануарлардың 10 түрі және құстардың 35 түрі енген.

Облыста ерекше қорғалатын табиғи аумақтардан 2007 жылы 1 173,5 мың га салынған Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерваты мен 296,0 мың га Торғай мемлекеттік қорықшасы бар.

Ақтөбе облысы әкімдігінің 23.01.2013 ж. №7 қаулысымен Ақтөбе облысының Мұғалжар ауданы аумағында 43 977 га ауданымен жергілікті маңыздағы «Көкжиде – Құмжарған» мемлекеттік табиғи кешенді қорықшасы құрылды.

Ақтөбе облысы Қазақстан Республикасының ең орманы аз облыстарының бірі болып табылады. Облыстың орман ресурстары Елек, Қарғалы, Қобда, Темір сияқты біршама ірі өзендері мен олардың салалары бойымен алқапты ормандар мен қайыңды-көктерек тоғайлар бар. Сонымен қатар, теміржол және автокөлік жолдарында көшеттер бар. Ақтөбе облысының мемлекеттік орман қоры 987,8 мың га, оның ішінде, орманды жерлер – 95,4 мың га, орманды аудандар – 52,8 мың га құралған.

Ақтөбе қаласының айналасындағы санитарлы-қорғау жасыл аймағын жаңарту жоспары жүзеге асырылуда. 2016 жылы жалпы ауданы 147 га құрайтын өлі және мәні жоқ ағаштарды реконструктивті кесу жұмыстары жүргізілді. 2016 жылы кесуде негізгі пайдалану жүргізілмеді.

Облыс бойынша орташа радиацияның гамма-фоны 0,13 мкЛз/сағ құрады және қолайлы шекте болды. «Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» бекітілген гигиеналық нормаларға сәйкес (Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 27 ақпандағы № 155 бұйрығы) халық үшін тиімді дозасы 0,57 мкЛз/с аспайды.

Облыста иондаушы сәулелену көздерінің  584 бірлігі, оның ішінде ампулалы радио-нуклидті көздері – 237 бірлік, нейтрон сәулеленулері 22 және генерирленген рентген сәулеленудің  325 бірлік аппараты. Рентгенді  радио-нуклидті көздер ашық түрде салада  пайдаланылмайды, көмуге жататын радиоактивті қалдықтар жоқ. Облыс радиациялық ретінде қолайлы болып сипатталады.

Түзілген қатты тұрмыстық қалдықтардың көлемі (бұдан әрі – ҚТҚ) 2016 жылы 348,0 мың тоннаны (417 кг/адам/жыл) құрайды. Қалдықтардың қалған үлесі 380 полигонда және қатты тұрмыстық қоқыстарда, оның ішінде 13 (3,4%) экологиялық және санитарлық талаптарға сәйкес келеді. 3 қатты қалдық полигонын салуға арналған техникалық-экономикалық негіздеме әзірленіп, ескі муниципалды полигонды жою жөніндегі құжаттаманы дайындау жұмыстары жүргізілуде.

Облыстың жалпы халқының 75%-ы қоқыс жинау қызметтерімен қамтылған. Ақтөбе қаласында 2016 жылы 234 евро контейнер, 1 063 стандартты контейнер, пластикті, қағазды және шыныны бөлек жинауға арналған 88 дана, 3 пластмасса жинауға арналған 310 торлы контейнер орнатылды.

Облыс аумағында қатты қалдықтарды сұрыптау, өңдеу бойынша 17 кәсіпорын бар. Ақтөбеде «Гранд одағы» ЖШС-мен 200 мың тонна/г қуаттылығымен қалдықтарды сұрыптау кешені салынған.

Ақтөбе облысы жел энергиясын кең ауқымды пайдалану үшін қолайлы аймақ болып табылады. БҰҰДБ-ның аймақтағы өкілдерінің өлшеуі бойынша Темір, Хромтау және Қарғалы аудандарында жақсы жел әлеуеті бар.

ЖЭК пайдаланатын энергия өндіруші ұйымдар тізіміне сәйкес, 2020 жылға дейін өңірде жаңартылатын энергия көздері бойынша мынадай объектілерді енгізу жоспарлануда:

– «Ақмола облысы Бадамша ауданында 48 МВт жел электр станциясын салу жобасы» – «ArmWind» ЖШС;

– «Ақтөбе облысының Мәртүк ауданында қуаты 450 кВт болатын жел паркінің құрылысы» жобасы – «Желэнерго» ЖШС.