2016-2019 жылдардағы ластаушы заттардың шығарындылары
Жыл | Шығарындылар, мың тонна |
2016 | 65,8 |
2017 | 62,6 |
2018 | 65,5 |
2019 | 64,5 |
Өңірдегі атмосфералық ауаны ластаудың негізгі көздеріне мұнай-газ кәсіпорындары, химия, энергетика және өңдеу өнеркәсібі, тау-кен және көлік құралдары жатады.
2018-2019 жылдардағы негізгі ластаушы заттардың ауаға шығарындылары, мың тонна
Зат | 2018 | 2019 |
Күкірт ангидриді | 1,3 | 1 |
Азот тотығы | 10,3 | 11 |
Қатты бөлшектер | 3,1 | 3,2 |
Көміртегі тотықтары | 9,5 | 10,5 |
Көмірсутегі | 10,9 | 9,8 |
Ұшпалы органикалық қосылыстар | 21,5 | 28,3 |
Өңірдегі ауа сапасын бақылау Ақтау, Жаңаөзен қалалары мен Бейнеу кентіндегі стационарлық бекеттерде, сонымен қатар Қошқар-Ата, Дунга, Жетібай кен орындарында және Баутино кентінде экспедициялық бақылаулар жүргізілді
2017–2019 жылдарға облыстың елді мекендеріндегі атмосфералық ауаның ластану деңгейі
Облыс ауасындағы зиянды заттардың мөлшері рұқсат етілген нормадан аспады, жоғары және экстремалды жоғары ластану жағдайлары тіркелмеді.
Қала | 2017 | 2018 | 2019 |
Ақтау | Көтеріңкі | Жоғары | Көтеріңкі |
Жаңаөзен | Төмен | Көтеріңкі | Төмен |
Бейнеу | Төмен | Жоғары | Төмен |
Орта Каспий суының сапасына мониторинг «Форт- Шевченко», «Фетисово», «Қаламқас» жағалау станцияларында, «ММГ» АҚ жағалауындағы бөгет акваториясында, Құрық ауылы, Орта және Оңтүстік Каспийдің шекаралық аймағында (Адамтас маяк), «Ақтау теңіз порты»МЭА, Ақтау қаласының маңында, Қаражанбас, Арман, Қара Бұғаз кен орындарында жүргізілді. Бірыңғай классификация бойынша облыс аумағындағы Каспий теңізінің су сапасы нормаланбаған, ол >5 классқа жатады (су сапасы 5-сынып стандартынан асады, ең нашар классқа сәйкес келеді).
2019 жылға дейін облыста 170 мыңнан астам көлік тіркелсе, оның 93 мыңы аралас бензин-газ немесе газ отынымен жүреді. Облыста 290 жанармай құю станциясы бар.
Өңірдегі ауаның сапасын жақсарту үшін әкімдік жоспарланған табиғатты қорғау шараларының сақталуы мен орындалуын қадағалап, абаттандыру жұмыстарымен айналысады. Сондай-ақ облыста газ отынымен жүретін көліктер саны артып, коммуналдық және жеке сектордағы қазандықтар газ отынына көшіруде.
Облыстағы газ құбыры желілерінің ұзындығы 4,5 мыңға жуықтап, тауарлық газды тұтыну 2019 жылы 2,5 миллиард текше метрден астамды құрады.
Ақтау, Жаңаөзен және Форт Шевченко қалалары газбен 100 пайыз, ауылдарды газбен қамтамасыз ету 98 пайыздан асқан. Жалпы облыс бойынша газбен қамту 99,8 пайызды құрап отыр.
2019 жылы облыс тұрғындары үш көзден ауыз сумен қамтамасыз етілді. Тұщыландырылған теңіз суы: «МАЭК-Қазатомөнеркәсіп» ЖШС – 41,7%; «Каспий» «Тұзсыздандыру зауыты» ЖШС – 10,1%. Жер асты суларының кен орындары – 10,2%; Еділ суы - 10,1%. Облыс тұрғындарының 57 пайызы тұщытылған теңіз суын тұтынады, Ақтау қаласы мен оның төңірегінде суды тұтыну жыл сайын орта есеппен 4-6 пайызға артып отыр.
2018–2019 жж. тұрмыстық-шаруашылық сарқынды суларды ағызу
2018 | 2019 | |
Суды бұру көлемі, мың куб метр | 1 260 | 720 |
Ластауыш заттардың көлемі, мың тонна | 0,65 | 0,28 |
Облыста мұнай мен газды барлау
және өндірумен айналысатын 26
кәсіпорын бар.
Облыста:
• 535 миллион тонна қоры бар 72
мұнай кен орны
• 44 газ кен орны;
• 8,3 миллион тонна қоры бар 25
конденсат кен орны;
• 3,7 миллион тонна қоры бар екі
фосфорит кен орны;
• 37 миллион тонна марганец
қоры бар бір кен орны.
2018-2019 жж. кәсіпорындардан ластаушы заттарды ағызу
2018 | 2019 | |
Суды бұру көлемі, мың куб метр | 1 238 184 | 1 394 589 |
Ластауыш заттардың көлемі, мың тонна | 2,7 | 2,5 |
Облыста әртүрлі мақсаттағы барланған 33 жер асты суы кен орыны бар.
Облыстың жер қоры 16,6 миллион гектарды құрайды
2018-2019 жылдардағы санаттар бойынша жерлердің бөлінуі, мың га
Жер санаттары | 2018 | 2019 |
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер | 5 228 | 5 199 |
Елді мекендер жерлері | 1 098 | 1 086 |
Өнеркәсіп және басқа | 245,4 | 251,9 |
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлерi | 223,4 | 223,4 |
Орман қорының жерлері | 253,2 | 254,2 |
Су қорының жерлері | 14,3 | 11,8 |
Босалқы жерлер | 9 502 | 9 539 |
Облыс пайдалы қазбаларға бай - мысалы, көмір, фосфорит, бор, құрылыс тасы, кірпіш саз, керамзит және бетонды саз. 2019 жылы облыста кең таралған пайдалы қазбаларды игеруге 234 келісімшарт және оларды өндіруге тоғыз лицензия тіркелген. Облыста негізінен әктас-қабық тау жыныстары өндіріледі. 2018 жылы тау жыныстарын өндіруге 108 келісімшарт жасалды. 2019 жылы – 112 келісімшарт
Қазгидромет жыл сайын көктем-күз айларында Каспий теңізінің түбіндегі шөгінділер мен топырақтағы мұнай өнімдері мен металдардың мөлшеріне мониторинг жүргізеді. Мониторинг нәтижесі 2019 жылы шектім концентрациядан асыпағанын көрсеткен.
Облыста республикалық маңызы
бар бес ерекше қорғалатын
табиғи аумақ бар:
• Ақтау-Бозашы мемлекеттік
табиғи қорығы – 170 000 га;
• Қарақия-Қарақөл мемлекеттік
табиғи паркі — 137,5 мың га;
• Республикалық маңызы бар
Қендірлі-Қайсаңды қорғалатын
табиғи аудан – 1230,3 мың га;
• «Үстірт» мемлекеттік қорығы –
223,3 мың га;
• Маңғышлақ тәжірибелік
ботаникалық бағы – 39 га.
Сондай-ақ облыста ауданы
миллион гектардан асатын
жергілікті маңызы бар жеті табиғи
аймақ бар.
«Қызылсай» табиғи саябағында экологиялық туризмді дамыту үшін туристік экскурсиялық соқпақтардың (маршруттардың) паспорттары әзірленді.
Облыста жануарлар дүниесін қорғау шараларын күшейту мақсатында 2019 жылы 557 рейд жүргізілді.
Облыста сүтқоректілердің 50-ден астам, құстардың 270-тен астам түрі бар.
Облыстағы сирек кездесетін және жойылып бара жатқан жануарлар түрлерінің санының динамикасы.
Жыл | Киік | Арқар | Қарақұйрық |
2016 | 1 900 | 1 500 | 1 000 |
2017 | 2 700 | 1 509 | 1 000 |
2018 | 3 700 | 1 523 | 1 000 |
2019 | 5 900 | 2 100 | 800 |
Облыстың қалалары мен елді мекендерінде жалпы көлемі 45 гектарды құрайтын 18 саябақ бар.
2013-2019 жылдары көгалдандыру
Жыл | Ағаш (дана) | Бұта (дана) | Гүлзар (метр) |
2013 | 22 936 | 4 802 | 255 118 |
2014 | 19 182 | 5 920 | 305 579 |
2015 | 22 079 | 11 255 | 277 155 |
2016 | 48 670 | 7 223 | 27 147 |
2017 | 27 517 | 115 830 | 2 250 |
2018 | 38 596 | 3 210 | 2 286 |
2019 | 31 613 | 4 340 | 1 965 |
Каспий теңізінің теңіз жағалауы
аймағында алты балық
шаруашылығы аймағы бар, бекіре
өсіруге арналған екі балық
шаруашылығы учаскесі бекітілген,
тауарлық бекіре балығын өндіретін
кәсіпорындар жұмыс істейді:
• «Kazakh ossetr ғылыми-өндірістік
кәсіпорны» ЖШС
• «Қазақ бекіресі» ЖШС
2019 жылы 30 тонна өндірілді,
тоғыз тонна бекіре балығы
сатылды, оның 1,5 тоннасы
экспортқа шығарылды.
Облыстың қорықтық және орман қорының аумақтары негізінен сексеуілмен көмкерілген. Орман қоры жерінің ең үлкен ауданы – шамамен 255 мың гектар – Бейнеу және Сам орман алқабы мекемесінің қарамағында, олардың аумағында жыл сайын 300 гектарға жуық қара сексеуіл тұқымы егіледі.
Облыстағы радиациялық жағдайды және атмосфераның беткі қабатының радиоактивті ластануын бақылау күн сайын Ақтау, Жаңаөзен, Бейнеу, Форт-Шевченко қалаларындағы төрт метеорологиялық станцияда, Қошқар-Ата қалдық қоймасында және Жаңаөзен қаласының атмосфералық ауасының ластануын бақылауға арналған екі автоматты бақылау бекетінде жүргізіледі.
Қошқар-Ата қалдық қоймасы облыстағы радиоактивті ластанудың негізгі көзі болып табылады.
Өңірде санитарлық-экологиялық талаптарға сай сегіз полигон, талапқа сай келмейтін 16 қоқыс үйіндісі бар.
Облыста 2018-2019 жылдары тұрмыстық қалдықтарды өндіру, сұрыптау және қайта өңдеу
Жыл | Пайда болған қалдықтар, мың тонна | Өндірілген қалдықтардан сұрыпталғаны және қайта өңделгені, пайыз |
2018 | 182,3 | 1,42 |
2019 | 188,3 | 33,8 |
Ғарыштық мониторинг 2019 жылы облыста 194 рұқсат етілмеген полигонды анықтады, оның 65-і тазаланды және жойылды.
2018 жылы облыста 279 мың тоннаға жуық өндірістік қалдық түзіліп, оның 69,8 пайызы қайта өңделді және қайта пайдаланылды.
Облыста қалдықтарды бөлек жинаумен алты мекеме айналысады, 2018 жылы облыста желілік және бір қоқыс сұрыптау пункті пайда болды.
Ақтау қаласында құрамында сынап бар шамдарды жинауға арналған 27 контейнер орнатылса, 2018 жылы 65 853 сынап бар шам кәдеге жаратылған.
2019 жылы екі жел электр станциясы іске қосылды, біреуі қуаттылығы 5 МВт, екіншісі 43,6 МВт.
Каспий теңізінің шығыс жағалауынан сегіз шақырым және Ақтау қаласының солтүстік ықшамаудандарынан төрт-бес шақырым жерде орналасқан Қошқар-Ата қалдық қоймасының аумағында 105 миллион тонна қалдық, оның ішінде 52 миллион тоннаға жуық радиоактивті қалдық сақталуда. Сот шешімімен қалдық қоймасында сақталған радиоактивті және улы қалдықтар республикалық меншікке берілді. Мәселені шешу үшін қалдық қоймасының айналасында қорғаныш жасыл аймақ құрылып, шаңды азайту мақсатында жасанды көл мен оның аумағында су деңгейі сақталуда. Рекультивация жоспарлануда.
2018 жылдың мамыр айында Мұналы ауданының Батыр ауылында қуаттылығы 2 МВт болатын бірінші күн электр станциясы іске қосылды. Маңғыстау ауданы Шетпе ауылында қуаттылығы 12 МВт күн электр станциясының құрылысы жүргізілуде.
Ақтау қаласынан 17 және 20 шақырым жерде уран кеніштерінің қараусыз қалған карьерлері бар, уран кендері сонда жатыр және радиоактивті ластану көздері сөзсіз пайда болуда. Кенді өндіру орындары саз, құм, топырақ қабатымен жабылған. 2015 жылы қалдықтары бар аумақ мемлекет меншігіне қабылданды. Тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін карьерлердің айналасынан ор қазылып, ескерту белгілері орнатылды. Қалдықтарды кәдеге жарату жоспарлануда.
«Өзенмұнайгаз» АҚ аумағындағы 11 шлам қоймасында 1,2 миллион текше метрден астам «тарихи» мұнаймен ластанған топырақ жиналды. 2015 жылы қалдықтар мемлекет меншігіне өтсе, 2019 жылы 200 мың тоннасы қайта өңделген.
Мұнай-газ өнеркәсібінің дамуы Каспий теңізіндегі судың сапасына кері әсерін тигізуде, мониторинг көрсеткендей, ластану жыл сайын артып келеді. Теңіздің экологиялық жағдайын жақсарту үшін Каспий маңындағы бес мемлекеттің Қоршаған ортаны қорғау министрлері Мұнаймен ластануға әкелетін тосын оқиғалар жағдайындағы өңірлік әзірлік, ден қою және ынтымақтастық туралы хаттамаға қол қойды. Сондай-ақ 2018 жылы «Астана» халықаралық ғылыми кешенінде Каспий институты құрылды.
2016 жылдың қарашасында ресейлік АРАКС танкер кемесі Песчаный мүйісі маңында суға батып кетті. Кеме бортында мұнаймен ластанған топырақ, тақтатас суы, пайдаланылған мұнай және мұнай өнімдері болған. Ластанудың алдын алу үшін 2017 жылы бюджет қаражаты есебінен тазалау жұмыстары жүргізілсе, 2019 жылы кемені кесу, бөлшектеу және теңізді толық тазарту жұмыстары жүргізілді.
2015 жылдың қарашасында ирандық "ТИБА" кемесі Қорған қаласынан 30 шақырым жерде Каспий теңізінде суға қалды. 2019 жылы металл сынықтарын бөлшектеу және тазалау жұмыстарын жүргізу барысында "Бейсатов С.Д."ЖК кемені иелерінен сатып алды.
«ҚазАзот» ЖШС аумағында 100 мың тоннадан астам көлемде иесіз колчедандар мен күкірт қалдығы табылды. 2016 жылы қалдықтар республикалық меншікке берілсе, 2019 жылы қоршаған ортаға әсеріне мониторинг жүргізілді.
Жаңаөзен қаласы мен Қаламқас кен орны үшін жаппай су алу, құмды массивтерді жайылым ретінде, бұталарды пеш жылытуға отын ретінде ұтымсыз пайдалану облыстағы Қарақия ауданы Түйесу, Бостанқұм және Маңғыстау ауданындағы Қызылқұм құм массивтерінің деградациясына әкелді. Қазірдің өзінде 200 шаршы шақырымнан астам құмды массивтер ашылып, биіктігі 50–80 метр төбелер пайда болды, елді мекендерді ауыспалы құмдар басып жатыр. Мәселені шешу үшін тозған құмды массивтердің өсімдік жамылғысын қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде.
Каспий теңізінің қазақстандық бөлігінің 75 пайызы және жасанды түрде құрылған Қаракөл көлі облыс аумағында орналасқан. Қаракөл көлі осыдан 45 жыл бұрын осы аттас сордың орнында пайда болған, көл салқындатқыш тоған болып табылады, оған жылытылатын таза теңіз суы құйылады, ол - «Қазатомөнеркәсіп - Маңғыстау атом электр комбинаты" ЖШС жылу станцияларының энергетикалық жабдықтарын салқындату үшін пайдаланылды. Содан кейін салқындатылған су ағызу арнасы арқылы қайтадан Каспий теңізіне түседі.