Оңға жылжытыңыз
Бөлімді шарлау
Қазақстандағы топырақтың ластануының негізгі себептері - өнеркәсіп, энергетика және автокөлік. Жыл сайын миллиард тоннаға жуық өнеркәсіптік қалдықтар түзіледі, оның ішінде улы және радиоактивті қалдықтар, олардың шамамен 35% - ы өңделеді, ал қалғандары топырақты ластай отырып полигондарда қалады. Топырақтың тозуының негізгі себебі - ауыл шаруашылығы. 2020 жылға қарай республикада эрозияға ұшыраған шамамен 30 миллион гектар жер бар, сонымен қатар 60 миллионға жуығы қауіпті жағдайда және әрекет жасамаса пайдалануға жарамсыз болады. Жер ресурстары Қазақстанда 29 миллион гектардан астам жер эрозияға ұшыраған. Егер эрозияға қарсы іс-шаралар жүргізілмесе, тағы 60 миллион гектар жердің эрозияға ұшырау қаупі жоғары. Республикада өз аумақтарында бүлінген жерлері бар кәсіпорын мен ұйым бар. 3419 Ең көп ластанған жерлер келесі облыстарда орналасқан: Атырау облысында- , 59% 19% — Ақтөбе облысында БҚО — , 13% Маңғыстау облысында — 9% Жыл сайын түзілетін бес-алты миллион тонна тұрмыстық қалдықтардың тек бес пайызы қайта өңделеді, сонымен қатар жердің жағдайына теріс әсер етеді. Жердің бұзылуы және топырақтың қауіпті ластануы пайдалы қазбаларды, оның ішінде көптеген уран кен орындарын игеруге байланысты. жер мұнай өнімдерімен неғұрлым ластанған, ластану ауданы 190 мың гектардан астам жерді құрайды, төгілген мұнай көлемі - бес миллион тоннадан асады. Мұнай өнімдерімен ең көп ластанған топырақ Мақат кен орнының маңында табылды. жердің ауыр металдармен және мұнай өнімдерімен ластануын туғызатын мұнай-газ өндіру кәсіпорындары топырақтың ластану көздері болып табылады. Мұнай өндіруден басқа, жердің ластануын тудыратын негізгі салалар түсті металдар мен табиғи радиоактивті кендерді өндіру болып табылады. алтын және полиметалл кен орындарын игеру жердің мышьяк және ауыр металдармен ластануына алып келеді. жерді өнеркәсіп кәсіпорындары, әсіресе пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеу қатты ластайды. Ластанудың ең ірі көздері- Троицк ГРЭС күл үйінділері және Соколов- Сарыбай тау-кен байыту комбинатының үйінді сақтағышы. жердің ластануы тау-кен және металлургия өнеркәсібінің қалдықтарымен байланысты. Облыста өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтарды сақтайтын 350-ден астам полигон бар. Балқаш тау-кен металлургия комбинатының нормативтен тыс шығарындылары топырақтың мыс, мырыш, кобальт, кадмий және қорғасынмен ластануына алып келеді топырақты машина жасау, химиялық, көмір өндіру, мұнай өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындары және сақтау үшін жабдықталмаған орындарда жиналатын қалдықтар ластайды. экологиялық нормаларға сәйкес келмейтін полигондарда уытты қалдықтарды сақтаудың салдарынан жер мыс, мырыш, кадмий, қорғасын, мышьяк қосындыларымен ластанған. Үшбұрыштағы Өскемен, Риддер қалалары және Алтай арасындағы үшбұрышта топырақ неғұрлым ластанған. Павлодар облысы Қарағанды облысы Қызылорда облысы СКО Ақтөбе облысы БҚО Атырау облысы Маңғыстау облысы ШҚО Қостанай облысы Қазақстанда төрт әскери сынақ кешені мен Байқоңыр ғарыш айлағы орналасқан. Қарағанды, Ақмола, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарында ғарыштық зымырандар бөліктерінің жерге құлауы және отынның төгілуі топырақты радионуклидтермен, ауыр металдармен және басқа да улы заттармен ластайды. 1991 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 200 150 125 100 75 218,4 194,8 91,3 82,2 93,4 69,3 98,6 100,8 1991-2019 жылдардағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің ауданы, миллион гектар 93,7 93,4 102,6 104,1 105,3 106,4 2018-2019 жылдардағы облыстардың ормандылық пайызы облыстардың ормандылық пайызы 2018 2019 Ақмола Ақтөбе Алматы Атырау О ШҚ Жамбыл О БҚ Қарағанды Қызылорда Қостанай Маңғыстау Павлодар О СҚ Түркістан 70 60 50 40 30 20 10 61,7 39,6 55,2 44,7 67,3 22,8 72,7 76,7 59,2 56,8 86,4 87,9 16,7 63,6 39,8 57,7 46,3 67,3 50,6 72,7 79 61,3 56,6 86,4 88,6 16,7 48 48,2 Республиканың басым аудандарында топырақтың сапасы олардың құнарлылығына теріс әсер ететін белгілердің болуы қиындықтар туғызады . Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жерлердің сапасын бағалау үшін барлық жерлер мелиорациялық топтарға бөлінген: Ι — күрделенбеген теріс белгілерімен; — қиыршық тасталған; ΙΙ — тұзды; ΙΙΙ V — сортаңды; Ι V — шайылған; VΙ — дефлирленген; VΙΙ — су және жел эрозиясына бірлесіп ұшыраған; VΙΙΙ — ылғалды; Х — шалшықты; Ι Х — басқа. 2018-2019 жылдары ауыл шаруашылығы алқаптарын мелиорациялық топтар бойынша бөлу Мелиорациялық топтар Күрделенбеген теріс белгілерімен Қиыршық тасталған және тасты Тұзды Сортаңды Шайылған Дефлирленген Су және жел эрозиясына бірлесіп ұшыраған Ылғалды Шалшықты Басқа мың . га % 2018 мың . га % 2019 41 517,1 43 444,9 35 817,4 58 164,9 4 950,3 24 168,1 201,7 2 947,6 1 083,6 3279,9 41 516,9 42 240,5 35 817,4 58 164,9 4 950,3 24 168,1 2 01,7 2 947,6 1 083,6 3 250,1 19,3 20,1 16,6 27 2,3 11,2 0,1 1,4 0,5 1,5 19,4 1937 16,7 27,1 2,3 11,3 0,1 1,4 0,5 1,5 2019 жылы облыстар бөлінісінде эрозияға ұшыраған ауыл шаруашылығы жерлерінің пайызы Павлодар облысы ШҚО Алматы облысы Жамбыл облысы Түркістан облысы Қызылорда облысы Қарағанды облысы С О Қ Ақмола облысы Қостанай облысы Ақтөбе облысы БҚО Атырау облысы Маңғыстау облысы Пайыз 14,7 9,8 34,4 11,6 26,1 40,2 28,2 36,4 2,9 5,5 11,6 4,3 0,7 4,2 0 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Обл ыс Маңғыстау Қарағанды Қостанай 3,63 10,7 13,7 Бүлінген жерлер Пайдаланылған жерлер Пайдаланылған жерлер Бүлінген жерлер 78,6 45,1 37,8 72,7 45,2 38,3 9,4 10,7 13,8 2018 ж 2019 ж Жыл сайын топырақтың жай-күйіне санитарлық-эпидемиологиялық мониторинг жүргізіледі, оның 2018-2019 жылдардағы нәтижелері Сынамалар зерттелді Нормаларға сәйкес келмеді Санитарлық- химиялық көрсеткіштерге 2018 2019 2018 2019 5 303 проб 3 809 проб 9 проб 12 проб Бактериологиялық көрсеткіштерге 2018 2019 2018 2019 6 515 проб 4 896 проб 248 проб 163 проб Гельминт жұмыртқаларына 2018 2019 2018 2019 8 933 проб 7 352 проб 95 проб 43 проб Қазгидромет еліміздің 102 елді мекенінде топырақтың ластануына мониторинг жүргізеді. Сынамалар жыл сайын көктемде және күзде әрбір елді мекеннің бес нүктесінен алынады. Нүктелер мүмкіндігінше ластануды тудыратын автомобиль жолдары мен өндірістік объектілерге, сондай-ақ ластануы халыққа көбірек әсер ететін мектептерге, балабақшаларға және демалыс орындарына жақын жерлерден таңдалады. 2019 жылы - 2018 жылы - Маңғыстау облысының, Ақтөбе облысының жерлерінің басым бөлігі қалпына келтірілді. Сонымен қатар, Атырау облысындағы бес және Маңғыстау облысындағы төрт кен орнында жыл сайын топырақтың мыс, кадмий, қорғасын, мырыш, хром, никель, марганец және мұнай өнімдерімен ластануын анықтау үшін сынамалар алынады. Бір жыл ішінде қалпына келтірілген жерлер 1,9 мың гектар 5,9 мың гектар 2018 2019 Павлодар облысы ШҚО Алмат ы облысы Жамбыл облысы Түркістан область Қызылорда облысы Қарағанды облысы С О Қ Ақмола облысы Қостанай облысы Ақтөбе облысы БҚО Атырау облысы Маңғыстау облысы Орман қоры жерлерінің ауданы (мың гектар) 0 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 500 100 Орман қоры жерлерінің ауданы, мың гектар 2018 2019 216.9 216.9 56 53 254.2 253.2 215.8 216.8 452.1 453.2 549.6 549.6 522.7 525.7 127.5 127.5 2 153.9 2 152.5 204.1 204.2 6 510.3 6 506.7 3 010.3 3 010.3 4 429 4 430.7 3 695.8 4 037.3 2018-2019 жылдардағы санаттар бойынша Қазақстанның жер қоры 0.9 40.5 36.4 8.5 9.2 2.9 1 6 . 2 318 106 433 95 716 22 398 24 077 7 695 4 222 100 % 262 859 .га мың Орман қорының жерлері Елді мекендердің жерлері Босалқы жерлер Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер Су қорының жерлері Өнеркәсіп, көлік, байланыс, ғарыш қызметі, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік мұқтажына арналған жер және ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жерлер Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер Ең көп бүлінген жерлер Маңғыстау, Қарағанды, Қостанай облыстарында орналасқан 2018-2019 жылдардағы бүлінген, игерілетін және қалпына келтірілген жалпы жерлер 2018-2019 жылдары бүлінген, игерілетін және қалпына келтіруге жататын жерлердің саны Бүлінген барлық жерлер ( гектар) мың Олардың ішінде игерілгені және қайта қалпына келтіруге жарамдылары ( гектар) мың 2018 2019 2018 2019 6 5 4 3 2 1 0,5 0 Бүлінген Игерілген Қалпына келтірілген 51 56 245 248 1,5 6 5 4 3 2 1 0,5 0 0,2 1,9 2,8 6 5,9
Интерактивті баяндаманы Еуропалық комиссия, БҰҰ Қоршаған орта жөнiндегi бағдарламасы, Зой экологиялық желісінің қолдауымен Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жасады.