Оңға жылжытыңыз
СЕМЕЙ СЫНАҚ ПОЛИГОНЫ (ССП) «Бұрынғы Семей сынақ полигонының қауіпсіздігін қамтамасыз ету» және «Қазақстан Республикасының аумағында радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету» бағдарламалары аясында 2019 жылы Қазақстанның Ұлттық ядролық орталығы Семей полигонында экологиялық зерттеу жұмыстарын жалғастырды. Кішкенсор көлінде су айдынының оңтүстік бөлігінде, судың техногендік радионуклидтермен барынша ластанған жерінде мониторинг жүргізілді. Барлық су үлгілерінде бақылау рұқсат етілген деңгейден жоғары тритий және стронций изотоптарының ерекше белсенділігін тіркеді. Полигон аумағында маусымдық мониторинг екі ірі су көздерінде: Шаған өзені мен Кішкенсор көлінде жүргізілді. Шаған өзенінің арнасына мониторинг 5 км, 14 км және 110 км учаскелерінде жүргізілді. Алғашқы екі учаскеде тритий изотоптарының концентрациясы рұқсат етілген мәннен жоғары екені анықталды. Полигонның сынақ алаңдарынан тыс сумен техногенді радионуклидтердің миграциясын бақылау үшін 2019 жылы жер асты суларының мониторингі жүргізілді. Жеті ұңғымада бақылау кезеңінде тритийдің үлестік белсенділігінің төмендегені, екеуінде оның мөлшерінің жоғарылағаны байқалды. Мониторингтің арқасында тритий концентрациясы және жер асты суларының жалпы химиялық жағдайы жер асты суларының жер үсті суларымен сұйылтуымен (жауын-шашын немесе су тасқыны) байланысты екені белгілі болды. Осыған байланысты жер асты сулары мен жер үсті сулары арасындағы, әсіресе тритий изотоптары қоныс аударатын жерлерде су алмасу процестерін талдау қажет, бұл бақыланатын жерлерде жер асты суларының құрамын қалыптастырушы көздер мен механизмдерін анықтауға және ұңғымаларды және радиациялық жағдайдың дамуының ұзақ мерзімді болжамдарын әрбір бақылау учаскесі бойынша жеке жүргізуге мүмкіндік беретін болады. Мониторинг Шаған өзені мен Кішкенсор көлінің учаскелерінде тоқсанына кемінде бір рет зерттеу жұмыстарын жалғастыру қажеттігін көрсетті. Кішкенсор көлінің орнында бақылау ұңғымасын жер асты сулары жер бетіне шығатын жерге жақындату керек, өйткені жер үсті суларында техногендік радионуклидтердің мөлшері жер асты суларына қарағанда жоғары. 2019 жылы «Телкем» учаскесінде бақылау тексеру ретінде қолданыстағы 15 ұңғыманың үшеуі зерттелді. Нәтижелер өткен жылдардағыдай жер асты суларында тритий белсенділігі анықтау шегінен төмен екенін көрсетті. Барлау нәтижелері бойынша Телкем-1 және Телкем-2 әр коллектордағы ұңғымалардың санын бірге дейін азайту ұсынылды. Ұсынылатын бақылау жиілігі – жылына бір рет. Мониторинг тритий мен стронцийдің жоғары мөлшері тіркелген техногенді радионуклидтердің тікелей миграциялық жолдарында орналасқан ұңғымаларды анықтауға мүмкіндік берді. Бұл ұңғымаларды жер асты суларының деңгейінің өзгеруін үздіксіз есепке алу жүйесімен жабдықтау ұсынылады, бұл реттелетін аумақтағы радиациялық жағдайдың өзгеруін болжау үшін қолданылатын өзекті гидрологиялық деректерді алуға мүмкіндік береді. Аумақтың экологиялық талдауын аяқтау үшін, «Дегелең» және «Ақтан-Бөрлі» учаскелерін кешенді зерттеу, сондай-ақ «Тәжірибе алаңы» және «4а» учаскелеріне, алдын ала барлау жұмыстары жүргізілді. Су ортасына мониторинг жүргізу барысында радиоактивті ластану көздерінің әсер ету аймағында орналасқан және тұрғындардың шаруашылық-тұрмыстық қажеттіліктеріне пайдалануға болатын 25 су объектілері (құдықтар, құдықтар, бұлақтар, бұлақтар) анықталды. Бұл ретте Семей полигонының фондық аумақтарында пайдаланылатын сулардың тритий және стронциймен ластануы тіркелмеген. Судағы радионуклидтердің үлестік белсенділігі анықтау шегінен төмен болды және тағаммен бірге қабылдағанда рұқсат етілген деңгейден аспады. су ортасына мониторинг атмосфералық ортаның мониторингі Атмосфералық ортаның мониторингі Семей полигонының өндірістік объектілерінде және Курчатов қаласында техногендік радионуклидтердің жоғары концентрациясы байқалмағанын көрсетті. Өкінішке орай, учаскедегі атмосфералық ауаны бақылау жүйесі экологиялық жағдайдың одан әрі өзгеруін ұзақ мерзімді болжауға мүмкіндік бермейді. Жүйе жер бетіндегі атмосфераның климаттық және метеорологиялық ерекшеліктері туралы ақпаратты есепке алмайды, ауаның ықтимал радиоактивті ластануы туралы жоғары сапалы мәліметтерді алу үшін посттардың саны жеткіліксіз. Радиоактивті ластанған учаскелердің жанында, сондай- ақ полигонның радиациялық қауіпті учаскелерінің периметрі бойынша орналастыру ұсынылатын маршруттық бақылау бекеттерін қосу арқылы қолданыстағы мониторинг жүйесін кеңейту қажет. Барлық бақылау бекеттері климаттық және метеорологиялық көрсеткіштерді тіркеу мүмкіндігімен қамтамасыз етілуі тиіс. "Дегелең" және "Ақтан-Берлі» алағына мониторинг Дегелең және Ақтан-Бөрлі учаскелерінің маңындағы жалпы ауданы 1200 шаршы шақырым аумақтарға жүргізілген мониторинг олардың аумағының кем дегенде 36%, шамамен 429 шаршы шақырымы радиоактивті ластанғанын көрсетті. Солтүстік- шығыс учаскесінде шекті нормадан асып кету тіркелді. Жер үсті суларының негізгі ластаушы радионуклидтері тритий және стронций болып табылады. Байтлес өзенінің суындағы тритийдің мөлшері рұқсат етілген деңгейден бес еседен астамға асып кетті. Цезийдің, плутонийдің және стронцийдің максималды мөлшері ағын суында қорғау және қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу қажет деңгейден төмен тіркелді. Қарабұлақ өзенінің суында және оның әсер ету аймағында орналасқан объектілердің суларында тритийдің үлестік белсенділігі рұқсат етілген деңгейден аспады, ал оның концентрациясы ағыс қашықтаған сайын төмендеді. Учаскенің беткі суларының түбіндегі шөгінділердегі америций мен цезийдің деңгейі нормативті мәндерден аспайды. Жер асты суларын зерттеу үшін тереңдігі 10 метрге дейінгі 30 ұңғыма бұрғыланып, бес ескі ұңғыма тазартылды. Жүргізілген талдаулар ұңғымаларда тритий, стронций, цезий және америций изотоптарының белсенділігі шекті жол берілген деңгейден аспағандығын анықтады. Зерттелетін аумақтың басым бөлігінде радионуклидтердің мөлшері қолайлы деңгейде, ядролық қару сынақтарының салдарын жою бойынша шаралар қажет емес. Зерттелетін аумақтың батыс және солтүстік-шығыс бөліктеріндегі екі учаскеде ғана топырақтың үстіңгі қабатын кейіннен арнайы бөлінген жерлерде көмумен 10 сантиметр тереңдікке дейін алып тастау қажет. «Тәжрибелік алаң» алағына мониторинг учаскенің негізгі бөлігінде радиациялық параметрлердің аз мөлшеде асып кеткені анықталды. Сонымен бірге, учаскенің орталық және оңтүстік бөліктерінде радиоактивті фонның екі-үш есе артық болуы тіркелді, бұл сынақтардың радиоактивті түсу ізіне сәйкес келеді. «Тәжірибе алаңы» учаскесінің аумағында полигон территориясын тексеру барысында, Учаскенің беткі суларында стронций изотопының белсенділігі адам үшін қауіпті деңгейден аспайды. Жер асты суларында тритий, цезий, стронций және плутоний мөлшері де әсер ету деңгейінен әлдеқайда төмен болды. Өсімдіктердегі цезий мен америцийдің мөлшері шекті рұқсат етілген деңгейден аспады, өсімдік жамылғысы халыққа қауіп төндірмейді және шаруашылық қызметке, соның ішінде мал жаюға жарамды деп санауға болады. Сондай-ақ жабайы жануарлардың бұлшықет және сүйек тіндерінде радионуклидтердің белсенділігінің артық болуы байқалмады. Ақбөкендердің бұлшық ет ұлпасында цезийдің белсенділігі жабайы жануарлардың етіндегі рұқсат етілген деңгейден 111 есе төмен. «4а» алағына мониторинг «4а» учаскесін алдын ала зерттеу, оның кейбір учаскелеріндегі топырақта стронциймен фондық радиоактивті ластанудың асып кеткенін көрсетті. Сонымен бірге оның 50 сантиметр тереңдіктегі мөлшері жер бетінен шамамен 10 есе төмен. Жер асты суларында тритий, стронций, америций, цезий және плутоний мөлшері анықтау шегінен төмен. Учаскенің өсімдік жамылғысындағы тритий, америций және цезий мөлшері мал азықтық өсімдіктердің радиоактивті ластануының шекті рұқсат етілген деңгейінен төмен болды және аумақты шаруашылық мақсаттарда пайдалануға қауіп төндірмейді. Жабайы жануарлардың етіндегі цезий изотоптарының белсенділігі рұқсат етілген деңгейден 250 есе төмен болды. «4а» учаскесінде радиоактивті ластанған бес нысан табылды, оларды әскери радиоактивті заттарды сынауға арналған техникалық құралдарға жатқызуға болады. Бұл қондырғыларда баламалы доза жылдамдығының және бета-бөлшек ағынының тығыздығының жоғарылаған мәндері тіркелді. Барлық зерттелген учаскелердің ауасында америций мен цезийдің белсенділігі «Тұрғындар» санаты үшін рұқсат етілген нормадан аспады, суспензияланған аэрозоль бөлшектерінің концентрациясы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған рұқсат етілген концентрациядан аспады. Өсімдіктердегі цезий, америций, плутоний және стронцийдің мөлшері шекті рұқсат етілген деңгейден аспады, өсімдік жамылғысы халыққа қауіп төндірмейді және шаруашылық қызметке, оның ішінде мал жаюға жарамды деп санауға болады. Дегелең учаскесіне іргелес аумақта тұратын жабайы жануарлардың бұлшықет және сүйек тіндерінде техногендік радионуклидтердің жоғары мәндері табылған жоқ.
Интерактивті баяндаманы Еуропалық комиссия, БҰҰ Қоршаған орта жөнiндегi бағдарламасы, Зой экологиялық желісінің қолдауымен Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жасады.