Оңға жылжытыңыз
Бөлімді шарлау
Экономика мен халық санының өсуі Қазақстандағы қалдықтардың көбеюіне себеп болды. Соңғы үш жылда қалдықтар 7,7%-ға өсті. Стихиялық қалдық үйінділері жиі пайда болады, 2019 жылы олардың саны 9000-нан асты, ал елдегі барлық полигондардың тек 18% ғана жұмыс істеуге ресми рұқсаттары бар. Қалдықтарды басқару саласындағы барлық қиындықтарға қарамастан, қайта өңдеу пайызы жыл сайын өсіп келеді, ал 2050 жылға қарай оны 50 пайызға жеткізу жоспарлануда. Қалдықтар Қауіпті қалдықтар 3 деңгейге бөлінеді: жасыл (ең аз қауіпті қалдықтар), янтарлы және қызыл (айтарлықты қауіпті қалдықтар). ӨКМ енгізудің арқасында пайдаланылған антифризді, майларды, аккумуляторларды және тозған шиналарды кәдеге жарату кәсіпорындары пайда болды, сондай-ақ қалдықтарды басқару саласында инфрақұрылым құрылды. 2030 жылға қарай қалдықтарды қайта өңдеу үлесін 40%-ға дейін, 2050 жылға қарай 50%-ға дейін арттыру жоспарлануда. Осы мақсатта тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеу саласындағы нормативтік- құқықтық база жетілдіріліп, «коммуналдық қалдықтарды бөліп жинау», «қайталама шикізат» ұғымдары енгізіліп, оларға қойылатын талаптар белгіленіп, өндірушілердің кеңейтілген міндеттемелері (ӨКМ) енгізілді. 2019 жылы тұрмыстық қалдықтардың 14%-дан астамы қайта өңделді, бұл 2018 жылмен салыстырғанда төрт есе көп. Елімізде қалдықтарды сұрыптап, өңдейтін барлығы 150 кәсіпорын бар. 51 елді мекенде қалдықтарды бөліп жинау енгізілді. 2017-2019 жылдары түзілген қалдықтардың көлемі (миллион тонна) 2017 400 350 300 250 200 150 100 50 0 жыл 0,16 2018 2019 Тұрмыстық қатты қалдықтар Қауіпті қалдықтар Қауіпті емес қалдықтар Радиоактивті қалдықтар 0,13 0,15 4,8 4,3 4,7 127 150 181 278 296 336 2018-2019 жылдары түзілген қауіпті емес қалдықтардың түрлері бойынша көлемі Қаптауыш материалдар (мың тонна) Макулатура (мың тонна) Пластик қалдықтары (мың тонна) Электрондық және электр жабдықтарының қалдықтары (мың тонна) Ірі көлемді қалдықтар (мың тонна) Құрылыс қалдықтар (мың тонна) Пайдаланудан шыққан автокөлік (дана) Басқа қалдықтар (миллион тонна) Барлығы (миллион тонна) 2018 2019 37 211 13 4 3,8 690 194 294,4 295,5 83 228 69 1,3 74 486 135 334,5 335,5 2018–2019 жылдары қызыл деңгейлі қалдықтар Шығыс Қазақстан және Қарағанды ​​облыстарында ең көп түзілді. Янтар түсті қалдықтар Павлодар облысында, ал жасыл түсті - Қостанай облысында көп түзілді. Қауіптілік деңгейі бойынша 2018-2019 жылдары түзілген қауіпті қалдықтардың көлемі Ақтөбе облысы Алға қ. 2014–2015 жылдары қалдықтарға зерттеулер жүргізіліп, қоршаған ортаға әсер ету дәрежесі анықталды. 2016 жылы инженерлік-геологиялық іздестіру жұмыстары жүргізілді, карталар бойынша бөлінуімен шлам жинақтағыштардың бас жоспары әзірленді, мелиорацияны қажет ететін бұзылған жерлер зерттелді. 2017 жылы қалдықтарды кәдеге жарату бойынша ЖСҚ әзірленді. Қарағанды облысы 2017 жылы қалдықтардың қоршаған ортаға әсері зерттелді. Ыдыстардың бүтіндігі мен тығыздығын тексерді. Ауа, топырақ, еден беті, су, шөгінді және оқшаулағыш сұйықтық сынамалары алынды, барлық үлгілерде ПХД іздері табылды. Қазір қалдықтар бұрынғы «Балқаш-9» әскери нысанының екі қоймасына қойылып, қоймалар тәулік бойы күзетіледі. Қазақстанда қалдықтарды кәдеге жарату мүмкін емес, өйткені елімізде мұндай қалдықтарды жоюға арналған кәсіпорындар жоқ. Еуропадағы мамандандырылған зауыттарда ғана жойылуы мүмкін. «Дарьял-У» радиолокациялық бекеті 5946 конденсаторы бар 183 контейнер және құрамында ПХД бар қалдықтары бар үш контейнер. 2014 жылы сот шешімімен қалдықтар иесіз деп танылып, республикалық меншікке берілді. Шлам жинағыштардың химиялық және өндірістік қалдықтары. Қостанай облысы «Жасыл даму» компаниясы қалдықтардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін анықтап, құнын есептеп, қауіпті қалдықтар паспортын жасақтады. Жетіқара ауыл округі «Торғай-Аян» ЖШС жер пайдалану аумағы 3-тонна улы химикаттары бар ыдыс меншікке берілді. 2012 жылы сот шешімімен улы химикаттар иесіз деп танылып, 2013 жылы республикалық «Жасыл даму» компаниясы қалдықтардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін анықтап, құнын есептеп, қауіпті қалдықтар паспортын жасақтады. «Экосфера+К» ЖШС аумағы және Қостанай облысы Төтенше жағдайлар департаментінің аумағы 24 358 грамм металл сынабы Республикалық меншікке берілген, «Экосфера+К» ЖШС аумағында сақталуда Талдаулар жүргізілді, фондық үлгімен салыстырғанда мұнай өнімдерінің мөлшерінің артық болуы анықталды. Қосымша зертханалық зерттеулер қажет. Қоршаған ортаға әсерді анықтау және қалдықтардың құнын бағалау үшін 2019–2021 жылдарға арналған бюджеттік өтінім жіберілді. Қаржы министрлігімен қолдау таппады. Рудный қаласындағы Топоркова көшесіндегі бұрынғы «ЖБИ-1» АҚ зауытының аумағы. Құрамында мұнай бар қалдықтар меншікке тапсырылған Сот шешімімен 2017 жылы қалдықтар республикалық Маңғыстау облысы «Қошқар-Ата» үйінді сақтағышын қайта қалпына келтіру» жобалық-сметалық құжаттамасы әзірленіп, оң қорытынды алынды. Жоба келесі жұмыстарды қарастырады: - жұмыс аймағынан ағынды суларды шығару; - бүлінген жерлерді қайта қалпына келтіру. - технологиялық жолдарды салу; «Қошқар ата» үйінді сақтағышы Радиоактивті және уытты заттар Сот шешімімен 2015 жылы қалдықтар республикалық меншікке тапсырылған Қалдықтардың қауіпті қасиеттерін зерделенді, олардың қауіптілік деңгейі анықталды, қауіпті қалдықтардың паспорттары заңнамаға сәйкес жасалады. «ҚазАзот» ЖШС бұрынғы күкірт қышқылы зауыты аумағы. Колчедан — 96 853 тонна, күкірт — 4939 тонна. меншігіне өтті. Маңғыстау облысы бойынша экология департаментінің «ҚазАзот» ЖШС аумағында жүргізген тексеруі аясында қалдықтар анықталды. 2015 жылы қалдықтар мемлекет Зертханалық зерттеулерге, қоршаған ортаға әсерді бағалауға және құнын бағалау үшін қаражат қажет «АПМЗ» ЖШС аумағы Химиялық қалдықтар, материалдар, реагенттер мен шикі зат Сот шешімімен 2018 жылы қалдықтар республикалық меншікке тапсырылған Қауіпті қалдықтардың қоршаған ортаға тигізетін әсері мен бағалау құнын анықтау жұмыстарын жүргізу үшін қаражат сұралды. Ленинский кенті Пестицидтер Сот шешімімен 2016 жылы қалдықтар республикалық меншікке тапсырылған Павлодар облысы Қалдықтардың табиғи факторлардың әсерінен болатыны және қоршаған ортаға (ауаға, топыраққа және су ресурстарына, сонымен қатар халықтың денсаулығына) кері әсерін тигізетіні анықталды. Атбасар қ. 5000 тонна көлемінде жарамсыз болып, жермен араласқан фосфогипс қалдықтары. Сот шешімімен 2017 жылы қалдықтар республикалық меншікке тапсырылған Ақмола облысы Қоршаған ортаға әсерді анықтау және қалдықтардың құнын бағалау үшін 2019–2021 жылдарға арналған бюджеттік өтінім жіберілді. Қаржы министрлігімен қолдау таппады. Жарқайың ауданы, Державинск қаласының Оңтүстік өндірістік аймағында орналасқан әскери бөлімнің бұрынғы мұнай қоймасы аумағындағы төрт жер телімі. 22 тонна мұнаймен сіңген топырақ пен мазут тапсырылған Сот шешімімен 2017 жылы қалдықтар республикалық меншікке Иесіз қауіпті қалдықтар, кәдеге жаратылмаған/көмілмеген немесе тағы басқа Иесіз қауіпті қалдықтар, кәдеге жаратылған/көмілген немесе тағы басқа 2018 жылы қалдықтар Алматы облысындағы Ұлттық ядролық орталықтың мамандандырылған қоймасына көмілді. Жұмыстың барлық кезеңдерінде дозиметриялық радиациялық бақылау жүргізілді «Казчерметавтоматика» АҚ изотопты сақтағышы Цезий-137 иондаушы сәулелену көзі Сот шешімімен 2015 жылы қалдықтар республикалық меншікке тапсырылған құны «нөлге» тең. 2015 жылы қалдықтарды және олардың қоршаған ортаға әсерін зерттеу жұмыстары жүргізіліп, қауіпті қалдықтарды паспорттау жүргізілді. Бұл қалдықтардың нарықтық 2018 жылы «ТЭМК» АҚ аумағынан қауіпті қалдықтар шығарылып, жойылды. Теміртау қаласы, «ТЭМК» АҚ аумағы тапсырылған Сот шешімімен 2014 жылы қалдықтар республикалық меншікке 2014 жылы «Қостанай облысы, Қара- балық ауданы, Тоғызақ ауылындағы ауылшаруашылық химиялық қой- маларын бұзу нәтижесінде пайда болған ластануды жою» жобасы әзірленді. 2015 жылы жобаны жүзеге асыруға қаражат бөлінді. 2018 жылы улы химикаттармен ластанған агрохимиялық қалдықтар мен топырақты жинау жұмыстары жүргі- зіліп, қираған қоймалар бөлшектеліп, төрт гектар жер қайтарылды. Қалдық- тар экологиялық және санитарлық талаптарға сай полигонға және көмуге тасымалданды. Тоғызақ ауылы Улы химикаттар: агрохимиялық қал- дықтар – 230 тонна, улы химикаттармен ластанған топырақ – 320 тонна. Сот шешімімен 2018 жылы қалдықтар республикалық меншікке тапсырылған Қалдықтарды сату бойынша ашық тендер өткізіліп, 2017 жылғы тендер қорытындысы бойынша «Жасыл Даму» АҚ мен «Экоориентир» ЖШС қауіпті қалдықтарды сатуға келісім-шартқа отырды. Қалдықтар сатылып, республикалық бюджетке 85 млн теңге түсті. Алыбсеноман техникалық су тоғанының МУ-3, МДАЦ мұнайшламдары Мұнай шламы – 304 136 тонна тапсырылған Сот шешімімен 2015 жылы қалдықтар республикалық меншікке 2019 жылдың соңына қарай еліміздің ресми полигондарында 40 астам тұрмыстық қалдық жиналды. миллион тоннадан 2018-2019 жылдары түзілген медициналық қалдықтар 2018 және 2019 жылдары барлық медициналық қалдықтардың ішінде А санатты қалдықтар барлығынан көп түзілді.2019 жылға дейін А санатты қалдықтарының мөлшері тоннамен өлшенсе, 2019 жылдан бастап есептеуді жеңілдету үшін өлшем бірлігі текше метрге ауыстырылды. — эпидемиологиялық қауіпті Б санаты қалдықтар: инфицированные и потенциально инфицированные отходы В санаты — төтенше эпидемиологиялық қауіпті қалдықтар Г санаты — токсикологиялық қалдықтар А санаты — неопасные отходы: отходы, не обладающие опасными свойствами Д санаты — радиоактивті қалдықтар ӨКМ аясында пайда болған, қалдықтарды жинауға арналған әртүрлі контейнерледің, екінші реттік шикізатты және мамандандырылған техниканы жинау бекеттерінің саны Өндірушілердің кеңейтілген міндеттемелерінің арқасында кәсіпорындардың қайта өңделетін материалдарды жинауға, тасымалдауға және өңдеуге кеткен шығындары өтеледі. 2016-2018 жылдары 50-ден астам кәсіпорын жалпы сомасы жеті миллиард теңгеге жуық өтемақы алды. Жергілікті атқарушы органдар өңірлерді дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған бағдарламаларын әзірледі, олардың нәтижелі көрсеткіштеріне мыналар кіреді: тұрмыстық және өндірістік қалдықтарды қайта өңдеу және сұрыптау үлесі, экологиялық талаптарға және санитарлық ережелерге сәйкес келетін қалдықтарды орналастыру полигондарының үлесі; және халықты қалдықтарды жинау және тасымалдау қызметтерімен қамту. 2018-2019 жылдардағы аймақтар бойынша ресми полигондар саны 2019 жылы 89 миллион тоннадан астам қауіпті емес қалдықтар қайта өңделді, қайта пайдаланылды немесе өртелді, 2018 жылы сәл азырақ – 73 миллион тонна. Қалдықтардың мөлшерін азайту үшін Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент, Атырау, Тараз және Ақтөбе қалаларында қалдықтарды жағу қондырғыларын салуды жоспарлап отыр. Полигондарға түсетін жүктемені азайтумен қатар, зауыттар энергия өндіретін болады. Қызыл Янтар түсті Жасыл 2017 2018 2019 1,7 2,1 2 4 109 4 129 4 165 122 764 145 831 176 339 Қалдықтардың санаты /жыл А санаты Б санаты В санаты Г санаты Д санаты құрылғылар қатты сұйық 2018 30 920 т 15 779 т 559 т 114 465 шт 10 480 кг 2 606 л 57 т 2019 121 800 м 3 112 280 т 11 300 т 24 085 шт 5774 кг 9,2 л 400 т Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер Электрондық және құрамында сынап бар қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер Пластикалық қалдықтарға арналған торлы контейнерлер. Қоқыс жәшіктері мен қоқыстарды бөлек жинауға арналған контейнерлер және арнайы техника Электрондық қалдықтарды және екінші реттік шикізатты жинау пункттері Облыс Жыл Полигонның түрі Тұрмыстық қатты қалдықтар полигоны Қауіпті қалдықтар полигоны Қауіпсіз қалдықтар полигоны Тұрмыстық қатты қалдықтар полигоны Қауіпті қалдықтар полигоны Қауіпсіз қалдықтар полигоны Ақмола облысы Ақтөбе облысы Алматы облысы Атырау облысы Батыс Қазақстан облысы Жамбыл облысы Қарағанды облысы Қостанай облысы Қызылорда облысы Маңғыстау облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы Түркістан облысы Шығыс Қазақстан облысы Нұр-Сұлтан қаласы Алматы қаласы Шымкент қаласы 0 321 460 0 1084 0 1967 0 5245 700 415 636 0 415 6276 0 0 199 133 195 40 54 111 98 150 874 0 9 79 0 9 447 100 2049 0 401 478 120 435 347 0 0 220 0 0 0 0 0 139 200 270 10 0 51 0 0 1 26 1 12 10 3 3 0 3 23 15 0 2019 жылы қалдықтарды жинау және кәдеге жарату қызметтерін аймақтардың қамтылуы Аймақ Ақмола облысы Ақтөбе облысы Алматы облысы Атырау облысы Батыс Қазақстан облысы Жамбыл облысы Қарағанды облысы Қостанай облысы Қызылорда облысы Маңғыстау облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы Түркістан облысы Шығыс Қазақстан облысы Нұр-Сұлтан қаласы Алматы қаласы Шымкент қаласы Қамтылу пайызы 45 74 79 44 75 95 74 77 66 85 85 57 91 70 100 100 95 2018 2019 Ақмола облысы Ақтөбе облысы Алматы облысы Атырау облысы Батыс Қазақстан облысы Жамбыл облысы Қарағанды облысы Қостанай облысы Қызылорда облысы Маңғыстау облысы Павлодар облысы Солтүстік Қазақстан облысы Түркістан облысы Шығыс Қазақстан облысы Нұр-Сұлтан қаласы Алматы қаласы Шымкент қаласы 104 82 289 86 277 191 133 309 149 15 167 341 173 149 1 0 2 13 19 1 19 3 7 9 2 9 33 9 1 3 15 0 0 6 28 9 31 8 2 31 50 6 1 8 30 1 22 30 2 4 5 98 79 287 84 262 214 133 283 161 13 177 337 194 151 1 0 1 14 21 2 17 4 3 7 2 10 31 8 0 4 7 2 0 7 31 13 3 5 0 27 51 8 2 10 20 1 32 28 3 4 4 2018-2019 жылдары сұрыптау, қайта өңдеу және сақтауға түскен қалдықтардың көлемі 2018 203 44 299 292 3 423 861 622 156 164 130 427 060 2 374 645 Қалдықтарды сұрыптаумен, қайта өңдеумен және орналастырумен айналысатын ұйымдар саны, бірлік. Жылдың басында жиналған, көмілген қалдықтар, тонна Түскен қалдықтардың көлемі, тонна Түскен қалдықтар көлемінен: Сұрыпталды, тонна Барлығы Қайта өңдеуге жіберілді Кәдеге жаратылды, тонна Көмілді, тонна 2019 2014 40 779 877 3 860 881 1 041 094 142 401 248 142 2 521 066 Жыл 2016 жылдан бастап полигондарға құрамында сынап бар шамдар мен құрылғыларды, металл сынықтарын тастауға тыйым салынды; пайдаланылған майлар мен сұйықтықтарды, батареялар мен электронды қалдықтарды, ал 2019 жылдан бастап пластмассаларды, макулатураны, картонды және қағаз қалдықтары мен шыныны көмуге қосымша тыйым салынады. 2021 жылдан бастап құрылыс және тамақ қалдықтарын көмуге тыйым салу жоспарлануда. Сонымен қатар, еліміздегі полигондардың 17,6 пайызында ғана рұқсат және жобалық құжаттары бар. Экология министрлігі мен «Қазақстан Ғарыш Сапары» ҰК» АҚ қалдықтарды орналастыру орындарына ғарыштық мониторинг жүргізеді. 2019 жылы 9229 заңсыз үйінділер анықталып, оның 28%-ы жойылды (2018 жылы – 14%). — қалдықтарды басқару бағдарламаларын әзірлеу; – бөліп жинауды енгізу, сұрыптау кешендерін — тұрмыстық қалдықтарды басқарудың 2018 жылы әкімдіктер тұрмыстық қатты қалдықтарды заманауи кәдеге жарату және қайта өңдеу бойынша қосымша шараларды бекітті: — қолданыстағы тарифтерді қайта қарау; орнату; инфрақұрылымын дамыту; — мемлекет пен инвесторлар арасындағы ынтымақтастықты орнату және инвестиция тарту. — тұрмыстық қалдықтар мәселесі туралы халықтың хабардарлығын арттыру; ИЕСІЗ ҚАЛДЫҚТАР БОЙЫНША ДЕРЕКТЕР Республикадағы кәсіпорындар үшін, 2018–2019 жылдарға I-санаттағы* арналған қалдықтарды орналастыру лимиті (мың тонна) «Қазақстан Ғарыш Сапары» Ұлттық компаниясы 2018-2019 жылдары өздігінен пайда болатын үйінділер мен қоқыс полигондарын анықтау үшін облыстық және республикалық маңызы бар қалалардың аумақтарында ғарыштық мониторинг жүргізді. 2019 жылы 247 585 шаршы шақырым аумақта ғарыштық мониторинг жүргізілді. 2018 жылы Қазақстан ЕҚЫҰ KazWaste қалдықтарды басқару қауымдастығымен бірлесіп «Қазақстан Республикасындағы өндірістік қалдықтарды басқару стратегиясын әзірлеу» жобасын жүзеге асырды 2019 жылы қоқыс полигондары мен стихиялық үйінділердің ғарыштық мониторингі Спутниктік бағалаудың нақтылығы – 91% -ды құрайды. 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 50 000 25 000 0 Аймақ 2018 2019 Ақмола облысы Ақтөбе облысы Атырау облысы Алматы облысы ШҚО Жамбыл облысы БҚО Қарағанды облысы Қызылорда облысы Қостанай облысы Маңғыстау облысы Павлодар облысы СҚО Нұр-Сұлтан қаласы Алматы қаласы Түркістан облысы Шымкент қаласы Барлығы: 666 483 458 1 775 701 1 345 745 мың тонна 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 50 000 25 000 0 мың тонна 171 764 71 352 2 480 155 022 49 748 226 1 467 560 536 640 255 141 15 633 2 009 2 842 1 168 1 549 186 413,6 77 469,2 542,5 2 000 167 093,8 54 681,2 234,4 344 499,7 1 305,4 536 876,1 893,8 273 747,1 17 109 2 320,7 2 691 30 671 733,9 Павлодар облысы ШҚО Алматы облысы Жамбыл облысы Түркістан облысы Қызылорда облысы Қарағанды облысы СҚО Ақмола облысы Қостанай облысы Ақтөбе облысы Б ҚО Атырау облысы Маңғыстау облысы Қоқыс полигондары Стихиялық үйінділер 7 400 7 747 15 546 4 194 13 228 - 78 14 346 77 953 39 1 081 25 525 85 619 33 2 007 48 884 15 313
Интерактивті баяндаманы Еуропалық комиссия, БҰҰ Қоршаған орта жөнiндегi бағдарламасы, Зой экологиялық желісінің қолдауымен Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жасады.